NGÖÔØI BOÁ LIEÄT SÓ
                                                                    Sôn Trung

         Thoân Mai Sôn laø moät laøng queâ heûo laùnh, ôû caïnh Tröôøng Sôn. Thoân xoùm cuõng khaù ñoâng ñuùc khoaûng vaøi traêm noùc gia. Daân chuùng laøm ngheà haùi cuûi, ñoát than ,laøm raãy vaø laøm ngheà noâng. Ngoaøi ra hoï coøn laøm ngheà naáu röôïu. Con gaùi Mai Sôn cuõng khaù xinh xaén, thöôøng gaùnh röoïu ñi baùn khaép vuøng. Ñaát mieàn nuùi khoâ caèn, quanh naêm ña soá daân chuùng phaûi aên khoai, baép, saén thay côm. Caùch thoân ñoä vaøi caây soá laø moät ga nhoû. Töø tröôùc 1945 cho ñeán nay, ga Mai Sôn ñaõ noåi danh troäm cöôùp. Ban ñeâm boïn cöôùp phuïc kích taïi  caùc choã vaéng treân ñöôøng töø ga veà. Hoï aån naáp taïi caùc khu ñoài sim raäp raïp, chôø khaùch töø ga veà leû teû khoâng ñeà phoøng laø hoï xoâng ra cöôùp ñoà ñaïc, cuûa caûi cuûa khaùchï. Coâng an cuõng laøm ngô vì khoâng laøm gì ñöôïc vì trong coâng an cuõng coù nhieàu ñaïo taëc. Tieáng laønh ñoàn gaàn, tieáng döõ ñoàn xa. Ngöôøi trong huyeän ñaõ nghe danh ga Mai Sôn troäm cöôùp khieán cho hoï moät laø khoâng daùm ñi xe löûa, hai laø neáu ñi xe löûa,hoï choïn xuoáng ga vaøo luùc ban ngaøy.Vaø duø ñeâm hay ngaøy, hoï phaûi chôø nhau ñi thaønh ñoaøn môùi daùm ñi qua truoâng Mai Sôn.
        Laøng naøy vaên hoïc cuõng khaù, thaày Baûo daïy lôùp nhaát cuûa toâi ôû taïi laøng naøy. Lôùp toâi ñaõ ñeán nhaø thaày moät laàn trong dòp thaân maãu cuûa thaày taï theá. Ngoâi nhaø cuûa thaày laø moät nhaø gaïch lôïp ngoùi khaùù khang trang. Trong vöôøn troàng oåi, mít vaø cau , caây traùi  sum seâ.

        Söûu vaø Khoai laø hai hoïc sinh cuøng ôû thoân Mai Sôn, cuøng hoïc tröôøng trung hoïc  Vónh Hoøa, laø moät tröôøng caáp hai caùch Mai Sôn vaøi caây soá. Hai ngöôøi cuøng moät löùa tuoåi. Söûu maïnh khoeû vaø ñeïp trai hôn Khoai. Luùc hoïc lôùp baûy, caû hai cuøng yeâu Mai laø moät nöõ sinh khaù xinh ñeïp, ngöôøi thoân Thöôïng . Söûu chieám ñöôïc traùi tim cuûa Mai khieán cho Khoai ñau khoå, ghen töùc. Nhöng moái tình naøy cuõng nhö hoa sôùm nôû chieàu taøn vì gia ñình Mai boû laøng ñi kinh teá môùi taïi Pleiku. Naêm sau, caû maáy tænh mieàn Trung lieân tieáp bò ñoùi , maát muøa vaø baõo luït. Hoïc sinh nghæ hoïc haøng loaït. Luùc naøy nhaø nöôùc cuõng coù chính saùch sa thaûi coâng nhaân vieân. Caùc coâng xöôûng chæ coù giaùm ñoác vaø thuû kho laø vaøo chaùnh ngaïch, coøn taát caû laø hôïp ñoàng. Tröôøng caáp hai Vónh Hoøa cuõng chung soá phaän, moät nöûa tröôøng ñoùng cöûûa vaø moät nöûa giaùo vieân thaát nghieäp. Söûu vaø Khoai cuøng ñi baùn nöôùc cheø treân xe löûa. Söûu nhanh nheïn hôn, kieám ñöôïc nhieàu tieàn hôn Khoai cho neân Khoai caøng haän thuø Söûu.
        Boá Khoai laø moät baàn coá noâng, ñaõ coù thaønh tích ñaáu toá ñòa chuû thaúng tay, ñuôïc vaøo ñaûng vieân töø naêm 1953, hieän phuï traùch uûy vieân an ninh xaõ. Naêm Khoai 17 tuoåi , boá Khoai vaän ñoäng cho Khoai laøm vieäc xaõ ñoäi. Khi vieân xaõ ñoäi tröôûng leân laøm vieäc taïi huyeän ñoäi, Khoai leo leân chöùc xaõ ñoäi tröôûng, coù nhieäm vuï troâng coi quaân söï trong xaõ, trong ñoù coù vieäc baét lính. Luùc naøy, Söûu  ñöôïc moät ngöôøi baø con maùch nöôùc, khuyeân Söûu xin cho ñi hoïc Tröôøng Coâng Nhaân taïi trung öông. Söûu thi vaø ñaäu nhöng khi keát quaû göûi veà xaõ thì bò boá con Khoai nhaän chìm, hoï ghi teân Söûu vaøo danh saùch taân binh roài thaùng sau, Söûu “ ñuôïc truùng tuyeån nghóa vuï quaân söï”, vaø phaûi leân ñöôøng ñi Caêm Pu Chia laøm nghóa vuï quoác teá.

        Söûu vaø caùc trai trong xaõ ñöôïc ôû chung moät trung ñoäi, cöù ba ngöôøi laø moät toå chieán ñaáu, ñi ñaâu cuõng coù nhau. Khoâng bieát trong hoà sô cuûa Söûu, xaõ uûy ñaõ pheâ nhö theá naøo maø vieân chính uûy ñaïi ñoäi vaø vieân trung ñoäi tröôûng luoân luoân nhìn Söûu baèng caëp maét haän thuø, hoaëc thieáu thieän caûm.
        Cuoäc chieán ôû Caêm Phu Chia thaät gay go. Ban ngaøy, hoï laø baïn ñaáy, nhöng ban ñeâm, baát cöù ngöôøi Caêm Pu Chia naøo cuõng saün saøng nhaû ñaïn vaøo lính Vieät. Chieàu xuoáng, lính Vieät khoâng daùm ra khoûi traïi. Ban ngaøy haønh quaân trong röøng, heã vöøa ñaët löng ngoài döïa goác caây chöa ñaày naêm phuùt laø quaân Pon Pot ñaõ baén haï. Hoï duøng suùng Trung coäng coù oáng ngaém raát chính xaùc. Khaép nôi laø mìn, laø baãy ñuû thöù. Nhaát laø mìn do Trung coäng cheá taïo. Noù khoâng noå lôùn, gaây thieät maïng, nhöng caùi ñoäc hieåm laø gaây cuït tay, cuït chaân. Cheát laø heát chuyeän nhöng khoâng cheát môùi gaây thieät haïi cho ñoái phöông. Naøy nheù, khi moät ngöôøi cheát, caùc ñoàng ñoäi vaãn coù theå xoâng leân, nhöng khi moät ngöôøi bò thöông thì hai ngöôøi khaùc phaûi tôùi giuùp baïn, ñöa baïn veà traïm xaù. Nhö vaäy moãi quaû mìn loaïi ñuôïcit nhaát ba tay suùng. Moät ngöôøi cheát naèm xuoáng ngöôøi ta chæ ñaøo loã choân, vaø theá laø xong, nhöng khi moät lính bò thöông, nhaø nöôùc phaûi toán thuoác men, côm gaïo nuoâi naáng, vaø coøn bao nhieâu chuyeän khaùc nöõa nhö laø baùc só, y taù, traïm xaù, xe chuyeån vaän…. Khi ngöôøi thöông binh xuaát vieän, xaõ hoäi phaûi mang gaùnh naëng.  Nhaø nöôùc phaûi kieám vieäc cho thöông binh, hoaëc phaûi nuoâi naáng, trôï caáp nhaø cöûa,luông thöïc, tieàn baïc cho hoï. Neáu  khoâng ñuû, hoï seõ baát maõn. Hoï ngang nhieân ñi buoân laäu, môû soøng baøi, chöùa gaùi , cöôùp cuûa hoaëc ñi bieåu tình, phaûn ñoái, gaây ra bieát bao xaùo troän  xaõ hoäi. Nhöng caùi ñau khoå cho lính Vieät ôû Caêm Pu Chia laø coâ ñôn, vì boán beà laø keû thuø, duø baát cöù ngöôøi Mieân naøo, duø laø phe Pon Pot, phe Sihanouk hay phe Son Sen cuõng ñeàu muoán gieát ngöôøi Vieät.
            Trong moät traän taäp kích, quaân Pon Pot ñoâng baáp ba, tieâu dieät troïn ñaïi ñoäi cuûa Söûu. Söûu vaø vaøi ngöôøi baïn trong  ñaïi ñoäi bò baét laøm tuø binh. Söûu bò quaân Pon Pot ñaùnh ñaäp, tra taán daõ man. Söûu ñaõ cheát ñi soáng laïi khoâng bieát maáy phen. Sau moät thôøi gian bò nhoát chuoàng coïp, Söûu vaø caùc tuø binh khaùc bò giam trong röøng. Ban ngaøyhoï phaûi leân röøng ñoán caây, hoaëc troàng khoai saén döôùi roi voït  cuûa nhöõng teân Khmer ñoû. Ban ñeâm veà traïi, hoï bò nhoát laïi döôùi nhöõng haàm saâu coù naép ñaäy.
         Ngaøy thaùng troâi qua, Söûu bò baét ñaõ ba naêm. ÔÛ trong tuø, Söûu khoâng coøn yù thöùc ñöôïc thôøi gian, vaø Söûu cuõng khoâng bieát moät chuùt tin töùc veà theá giôùi beân ngoaøi. Cha me, anh em, laøng xoùm ñaõ trôû thaønh dó vaüng, moät quaù khöù xa xaêm cuûa muoân naêm tröôùc.
        Moät hoâm, khoâng bieát quaân Son Sen hay quaân  Sihanouk taán coâng traïi. Binh só Khmer ñoû choáng cöï maõnh lieät nhöng cuoái cuøng phaûi ruùt lui vì thieät haïi quaù lôùn tröôùc vuõ löïc quaù maïnh cuûa ñòch. Vì  bò taán coâng quaù raùt, quaân Khmer ñoû ñaõ khoâng kòp gieát tuø binh tröôùc khi ruùt. Nhöng cuoäc taán coâng ñaõ laøm moät soá tuø nhaân cheát vaø bò thöông. Söûu vaø caùc baïn tuø khaùc nhaân dòp thaùo chaïy. Cuøng chaïy troán vôùi Söûu coù Nöïu laø moät ngöôøi ôû thoân Laâm Haï, laø moät thoân caùch Mai Sôn vaøi ba caây soá. Caû hai cöù  ban ngaøy naáp troán, ban ñeâm böông baûi vöôït suoái treøo non môùi veà ñeán gaàn moät laøng xoùm Mieân. Hoï vaãn tieáp tuïc ngaøy troán, ñeâm di chuyeån ñeå traùnh tai maét daân Mieân vaø Khmer ñoû. Moät ñeâm noï, caû hai ñeán moät ngoâi chuøakhaù lôùn. Caû hai tính vaøo chuøa  kieám chaùc. Hoï tính vaøo troäm thöùc aên, vaø vaøng baïc. Nhöõng ngaøy sang ñaát Mieân,  Söûu vaø Nöïu ñaõ theo chaân caùc ñoàng ñoäi vaøo caùc chuøa ñaäp phaù töôïng Phaät laáy vaøng. Keû laáy chaân, ngöôøi laáy tay, beû thaønh töøng mieáng nhoû cho deã chia nhau, deã caát giaáu vaø mua baùn. Söûu ñaõ laáy ñöôïc moät soá vaøng baïc, chaâu baùu ñeå trong ba loâ nhöng sau cuoäc taán coâng cuaû Khmer ñoû, taøi saûn cuûa anh thu veùn ñuôïc ñaõ maát saïch. Nay hai chaøng cuõng muoán trôû laïi ngheà cuõ, mong kieám chaùc chuùt ít ñeå sinh soáng trong côn tuùng quaãn. Hai anh buôùc vaøo chuøa ñaõ nöûa ñeâm nhöng khi buôùc vaøo ñaïi ñieän, hoï bò phaùt giaùc. Nöïu nhanh chaân chaïy thoaùt, rieâng anh bò moät nhaø sö naém laïi, anh phaûi duøng dao  ñaâm moät nhaùt, nhaø sö ngaõ xuoáng, maùu tuoân nhö suoái. Caû chuøa xoân xao cöùu chöõa nhaø sö, anh chaïy thoaùt ñuôïc vaø theo kòp Nöïu. Caû hai anh cöù ngaøy troán, ñeâm ñi, ñeán gaàn bieân giôùi Vieät Mieân. Hai anh laøm ñuû ngheà, gaùnh thueâ, gaët möôùn, nhieàu khi troäm cöôùp nöõa môùi coù ñuû tieàn mua veù xe löûa vaø saém söûa haønh trang veà queâ.

        Ba naêm tröôùc, gia ñình anh ñaõ nhaän ñöôïc thö cuûa ñôn vò göûi veà laøng baùo tin anh töû traän, vaø teân anh ñaõ ñöôïc naèm trong danh saùch lieät só cuûa tænh. Theo luaät leä hieän haønh, gia ñình lieät só moãi quyù ( ba thaùng) ñöôïc laõûnh khoaûng 30 ngaøn ñoàng  töông ñöông $3 CAN), nhöng vì tænh ngheøo, huyeän ngheøo hoaëïc bò xeùn bôùt, gia ñình anh chæ nhaän ñöôïc vaøi kyù khoai, saén hoaëc baép töôïng tröng. Ngay caû caùc giaùo vieân cuõng vaäy. Trong khi caùc giaùo vieân caáp hai ôû Saøi gon laõnh hai traêm ngaøn moãi thaùng, giaùo vieân caáp hai ôû ñaây laõnh 30 kí luùa moãi thaùng ( töông ñöông 14 kyù gaïo). “ Coù hôn khoâng”. Daãu sao thì ñoù cuõng laø moät nieàm an uûi cho gia ñình thöông binh lieät só. Gia ñình Söûu chæ coù hai chò em. Chò Hôïi  cuûa Söûu laáy choàng ngöôøi cuøng thoân, ñaõ ñöôïc hai con. Boá Söûu 60 tuoåi, laøm ruoäng, luùc raûnh leân röøng haùi cuûi veà baùn taïi chôï Dinh. Nhöng oâng coøn moät ngheà nöõa laø thænh thoaûng kieám aên taïi ga laøm ngheà gaùnh thueâ hay vaùc, xaùch ñoà ñaïc cho khaùch. Neáu coù ai sô yù khoâng troâng coi  moät ñoà vaät gì thì oâng cuõng naâng nheï!  Moät ñeâm nhö thöôøng leä, oâng ra ga nhöng khoâng kieám ñöôïc ñoàng naøo, oâng beøn trôû veà chôø ñôïi taïi ñoài sim.  Trôøi möa to, gioù lôùn. OÂng thaáy töø xa ñi tôùi laø moät ngöôøi mang aùo möa nhöïa, ñi xe ñaïp, vai mang haønh lyù coàng keành. OÂâng möøng rôõ voâ cuøng. OÂng tieán tôùi vaø ñaùnh lieân tieáp chuïc gaäy treân ñaàu khieán naïn nhaân beå oùc, maùu vaø oùc baén töù phía. Ngöôøi ñoù ngaõ xuoáng, oâng ñem vuøi noâng xaùc xuoáng moät caùi hoá. OÂng laáy xe ñaïp vaø moïi thöù treân ngöôøi  keå caû aùo quaàn, ñoàng hoà, vieát maùy roài nhanh nheïn ra veà.

        Hai thaùng sau ñoù, Nöïu tìm ñeán nhaø Söûu theo lôøi heïn öôùc tröôùc khi chia tay laø hai thaùng sau Nöïu seõ ñeán nhaø Söûu ñeå baøn ñònh vieäc ra trình dieän ñôn vò. Anh böôùc vaøo nhaø, chaøo boá Suûu roài hoûi:
 - Anh Söûu ñaâu roài?
Boá  Söûu ngaïc nhieân voâ cuøng. OÂng noùi:
-Söûu ñaõ töû traän töø laâu, ôû nhaø ñaõ ñuôïc giaáy ñôn vò baùo tin Söûu ñaõ hy sinh trong khi laøm nghóa vuï quoác teá taïi Kaêm Pu Chia.
Nöïu beøn thuaät laïi moïi chuyeän, keå töø khi hai ñöùa ôû chung moät trung ñoäi, roài bò Khmer ñoû baét laøm tuø binh, sau caû hai troán thoaùt vaø cuøng veà queâ moät laàn treân taøu Thoáng Nhaát.
Boá Nöïu hoûi:
- Caùc anh troán thoaùt, taïi sao laïi khoâng göûi thö veà nhaø?
 Nöïu ñaùp:
- Chuùng con luoân luoân ôû trong röøng, khoâng coù giaáy buùt, khoâng coù tem, khoâng thaáy böu ñieän ôû ñaâu caû,  luùc cuoái cuøng mua ñuôïc veù thì hoái haû leân taøu, cho neân khoâng theå naøo vieât thö ñöôïc.
Nöïu noùi tieáp:
     -Con vaø anh Söûu cuøng xuoáng taøu Thoáng Nhaát taïi nhaø ga Mai sôn luùc 12 giôø ñeâm  23 thaùng 8, caùch ñaây hai thaùng, luùc trôøi möa gioù. Theá thì anh Söûu ñi ñaâu? Thaät laø laï luøng!
Boá cuûa Söûu ngaån ngô, choaùng vaùng. OÂng ra saân tieãn Nöïu ra veà. OÂng nhìn thaáy chieác xe ñaïp cuûa Nöïu khoùa ñeå ngoaøi saân , raát gioáng chieác xe “chieán lôïi phaåm” cuûa oâng.
OÂng hoûi:
-Xe naøy anh mua ôû ñaâu?
Nöïu ñaùp:
-Con vaø anh Söûu gheù moät tieäm ôû mieàn nam, cuøng mua hai chieác xe ñaïp hieäu Giaûi Phoùng, maøu saéc, vaø kích thöôùc gioáng nhau nhö ñuùc, giaù moãäi chieác 200 ñoàng, thaät laø reû..
Luùc naøy thì oâng ñaõ roõ. Vì chieác xe ñaïp, vì maáy thöôùc vaûi, vì caùi ñaøi, chính oâng ñaõ gieát thaèng con yeâu quyù cuûa oâng.