Traàn Bình Nam

Cuoäc noåi daäy (intifada) laàn thöù nhì cuûa ngöôøi Palestine soáng treân giaûi ñaát Gaza (giaûi Gaza) vaø Taây ngaïn soâng Jordan (Taây ngaïn) töø thaùng 9 naêm 2000 chuyeån qua moät böôùc ngoaëc quyeát lieät töø ngaøy 29  thaùng 3 naêm 2002.
Trong khi caùc nöôùc A Raäp ñang hoïp thöôïng ñænh taïi Beirut vaø hoaøng thaân Abdullah cuûa Saudi Arabia ñöa ra moät saùng kieán hoøa bình (khoái caùc nöôùc A Raäp coâng nhaän nöôùc Do thaùi, ñoåi laïi Do Thaùi traû laïi ñaát ñaõ chieám trong cuoäc chieán naêm 1967 goàm vuøng ñaát cao Golan, giaûi Gaza, Taây ngaïn, coâng nhaän söï ra ñôøi cuûa nöôùc Palestine vaø ñeå ngöôøi Palestine boû ñaát ra ñi trong cuoäc chieán naêm 1967 ñöôïc  trôû veà) thì quaân ñoäi Do thaùi taán coâng Ramalllah, thuû ñoâ cuûa chính quyeàn taïm thôøi Palestine thaønh hình do thoûa öôùc Oslo kyù naêm 1993. Quaân ñoäi Do Thaùi phong toûa khu laøm vieäc cuûa oâng Yasser Arafat vaø doïa baét oâng ñi  ñaøy, ñoàng thôøi taán coâng vaøo caùc thaønh phoá cuûa Palestine, baét giöõ taát caû thanh nieân vaø baén taïi choã nhöõng ngöôøi tình nghi khuûng boá trong ñoù coù moät soá só quan caûnh saùt Palestine.
Thoûa öôùc Oslo (thöông thuyeát kín taïi Oslo, thuû ñoâ Na Uy) vaø kyù taïi Hoa Thònh Ñoán ngaøy 13/9/1993 giöõa thuû töôùng Do thaùi Yitzhak Rabin vaø chuû tòch Palestine Yasser Arafat coâng nhaän söï hình thaønh moät nöôùc Palestine (goàm hai phaàn ñaát Gaza vaø Taây ngaïn) ñoàng thôøi ñaët caên baûn giaûi quyeát trong  5 naêm qui cheá thaønh phoá Jeruselem vaø caùc khu ñònh cö cuûa ngöôøi Do Thaùi trong giaûi Gaza vaø Taây ngaïn, hai vuøng ñaát hoï ñaõ chieám trong traän chieán naêm 1967 vaø töø ñoù khoâng ngöøng di daân ñeán laäp thaønh caùc khu ñònh cö truø phuù döôùi  söï che chôû cuûa quaân ñoäi. Thoûa öôùc Oslo cuõng döï lieäu giaûi quyeát vaán ñeà bieân giôùi vaø caùc vaán ñeà an ninh khaùc.
 Theo thoûa öôùc Oslo vaø caùc thoûa thuaän chi tieát sau ñoù (Oslo 1 ngaøy 4/5/1994 taïi Cairo, Oslo 2 ngaøy 28/9/1995 taïi Washington D.C.) chính quyeàn daân cöû Palestine kieåm soaùt moät soá thaønh phoá vaø ñaát ñai ngöôøi Palestine ñang sinh soáng vaø caùc khu tò naïn toång soá chöøng 29% ñaát Gaza vaø Taây ngaïn goäp laïi. 71% coøn laïi goàm caùc khu ñònh cö Do thaùi, caên cöù quaân söï, caùc truïc loä giao thoâng chính vaø ñaát ñai thieân nhieân thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa Do Thaùi. Do thaùi seõ chuyeån nhöôïng daàn daàn cho Palestine tuøy theo tình hình an ninh vaø khaû naêng quaûn lyù cuûa chính quyeàn Palestine.
 Giaûi phaùp Oslo laø keát quaû cuûa moät cuoäc tranh ñaáu kieân trì cuûa ngöôøi Palestine töø naêm 1967 vaø nhaát laø töø naêm 1987 khi daân Palestine soáng trong vuøng Gaza vaø Taây ngaïn chaáp nhaän hy sinh xöông maùu coâng khai noåi daäy choáng söï chieám ñaát cuûa Do Thaùi. Qua giaûi phaùp Oslo hai beân nhìn nhaän moät thöïc teá. Caû hai beân ñeàu meät moûi vaø phaûi chaáp nhaän laãn nhau. Palestine coâng nhaän söï hieän dieän cuûa moät nöôùc Do thaùi taïi Trung Ñoâng, ngöôïc laïi Do thaùi coâng nhaän quyeàn laäp quoác cuûa ngöôøi Palestine vaø höùa giao traû ñaát ñai ñaõ chieám.
Nhöng coù hai yeáu toá laøm cho thoûa öôùc Oslo khoâng thi haønh ñöôïc. Thöù nhaát, khoâng coù giaûi phaùp döùt khoaùt cho hai vaán ñeà then choát laø töông lai caùc khu ngöôøi Do thaùi ñaõ khai phaù vaø qui cheá thaønh phoá Jerusalem hai beân ñeàu giaønh laøm thuû ñoâ. Thaønh phaàn cöïc höõu Do Thaùi chính yeáu laø thaønh phaàn ñaõ laäp nhöõng khu ñònh cö taïi Gaza vaø Taây ngaïn lo sôï cho töông lai soáng caïnh moät nöôùc Palestine thuø nghòch neân tìm caùch phaù söï thi haønh thoûa öôùc Oslo. Thöù hai laø Hoa Kyø, quoác gia coù nhieàu aûnh höôûng trong cuoäc tranh chaáp, khoâng coù moät chính saùch coâng bình ñoái vôùi ngöôøi Palestine döôùi aùp löïc cuûa khoái ngöôøi Myõ goác Do thaùi. Moãi laàn saép ñeán kyø baàu cöû toång thoáng hay baàu cöû quoác hoäi giöõa hai nhieäm kyø toång thoáng, caùc toång thoáng Hoa Kyø thöôøng choïn thaùi ñoä nghieâng veà Do Thaùi. AÛnh höôûng cuûa ngöôøi Do thaùi taïi Hoa Kyø khoâng nhöõng chæ baèng laù phieáu cuûa ngöôøi Myõ goác Do thaùi maø coøn baèng söùc maïnh taøi chaùnh vaø truyeàn thoâng ngöôøi Myõ goác Do Thaùi naém trong tay.
 Ngaøy 4/11/1995 thuû töôùng Rabin bò moät ngöôøi Do thaùi quaù khích baén cheát khi ñang thi haønh töøng böôùc thoaû öôùc Oslo. Saùu thaùng sau (thaùng 5/1996) oâng Benjamin Netanyahu thuoäc ñaûng cöïc höõu Likud ñaéc cöû thuû töôùng. OÂng Netanyahu khoâng laøm gì khaùc hôn laø ngaên trôû vieäc thi haønh thoûa öôùc Oslo cho raèng thoûa öôùc khoâng baûo ñaûm an ninh laâu daøi cho Do Thaùi. Thaùng 3 naêm 1997 oâng Netanyahu laáy côù caàn ñaát ñònh cö ngöôøi  Do thaùi trôû veà töø Lieân bang Nga ñaõ cho thieát laäp theâm nhöõng khu ñònh cö môùi taïi Taây ngaïn vaø taïi ñoâng Jerusalem baát chaáp söï phaûn ñoái cuûa ngöôøi Palestine. Ñaùp laïi caùc cuoäc khuûng boá cuûa ngöôøi Palestine choáng laïi ngöôøi Do Thaùi gia taêng.
 Maõi ñeán thaùng 10 naêm 1998 qua moät thöôïng ñænh taïi Wye (bang Maryland, Hoa Kyø) do toång thoáng Bill Clinton baûo trôï Arafat baèng loøng tu chính Hieán chöông cuûa Toå chöùc giaûi Phoùng Palestine (nhö ñaõ cam keát treân nguyeân taéc trong thoûa öôùc Oslo) baõi boû ñieàu khoaûn qui ñònh söï trieät tieâu nöôùc Israel, ñoåi laïi thuû töôùng Netanyahu thuaän nhöôøng theâm 13% ñaát trong vuøng Taây ngaïn (goïi laø thoûa öôùc Wye).
Chính saùch baát nhaát cuûa Netanyahu vöøa phaù thoûa öôùc Oslo, vöøa nhöôïng boä laøm Netanyahu maát chöùc thuû töôùng vaøo tay oâng Ehud Barak thuoäc ñaûng Lao ñoäng trong cuoäc baàu cöû ngaøy 17/5/1999. Thuû töôùng Barak moät maët theo con ñöôøng tìm kieám hoøa bình trong khuoân khoå hieäp öôùc Oslo vaø thoûa öôùc Wye ñoàng thôøi môû roäng thaùi ñoä hoøa giaûi vôùi Syria (nhöng baát thaønh do baát ñoàng yù kieán veà chuû quyeàn ñoài cao Golan), moät maët aâm thaàm ñeå caùc thaønh phaàn cöïc höõu tieáp tuïc xaây döïng theâm caùc khu ñònh cö môùi trong vuøng Taây ngaïn.
Ñaùp laïi, thaùng 12/1999 Arafat ngöng caùc cuoäc thöông thuyeát vôùi Do Thaùi. Gaàn moät naêm sau (thaùng 8 naêm 2000), tröôùc khi maõn nhieäm kyø 2 toång thoáng Bill Clinton laøm moät noåâ löïc cuoái cuøng môøi Arafat vaø Barah ñeán Hoa Thònh Ñoán. Moät giaûi phaùp ñöôïc thaønh hình qua ñoù vaán ñeà caùc khu ñònh cö ñöôïc giaûi quyeát töông ñoái oån thoûa nhöng Do thaùi (vôùi söï uûng hoä cuûa Hoa Kyø) ñoøi hoûi Arafat töø boû quyeàn laáy Ñoâng Jerusalem laøm thuû ñoâ töông lai cuûa nöôùc Palestine. Arafat khoâng chaáp nhaän ñieàu kieän naøy. Bill Clinton baát maõn vaø tröôùc aùp löïc cuûa cöû tri goác Do thaùi ñaõ coâng khai ñoå loãi cho Arafat laøm hoûng moät cô hoäi coù theå mang hoøa bình ñeán cho vuøng Trung Ñoâng. Thaùi ñoä naøy cuûa oâng Clinton khuyeán khích chuû tòch ñaûng Likuk, cöïu töôùng Ariel Sharon trong thaùng 9/2000 khieâu khích ngöôøi Hoài giaùo baèng caùch ñeán vieáng thaùnh ñöôøng Mount cuûa ngöôøi Hoài giaùo taïi Ñoâng Jerusalem xem nhö ñaát cuûa mình. Tröôùc thaùi ñoä thaùch thöùc naøy, toaøn daân Palestine noåi daäy duøng tay khoâng, ñaù vaø suùng cao su ñeå choáng laïi caùc löïc löôïng chieám ñoùng Do thaùi. Ñaây laø cuoäc noåi daäy (intifada) laàn thöù nhì sau cuoäc noåi daäy naêm 1987. Ngaøy 20/10/2000 thuû töôùng Barak ngöng moïi cuoäc thöông thuyeát vôùi Yasser Arafat.
 Tröôùc beá taéc, chæ coøn vieãn aûnh chieán tranh, töôùng hoài höu Ariel Sharon ñaéc cöû thuû töôùng Do thaùi trong cuoäc baàu cöû thaùng 2 naêm 2001. Taïi Hoa Kyø taân toång thoáng George W. Bush (nhieäm chöùc ñaàu naêm 2001) bình chaân nhö vaïi choáng tay ngoài ñôïi Sharon thanh toaùn cuoäc noåi daäy cuûa Palestine, ngoaøi nhöõng vieäc laøm laáy leä ñeå qua maét dö luaän nhö cöû cöïu Thöôïng Nghò Só George Mitchell (Daân chuû) vaø giaùm ñoác CIA George Tenet qua Trung Ñoâng nghieân cöùu keá hoaïch giaûi quyeát.
 Ñöôïc söï ñoàng yù maëc nhieân cuûa Hoa Kyø Ariel Sharon tieáp tuïc thieát laäp caùc khu ñònh cö, ñaøn aùp chính quyeàn Palestine baèng nhöõng haønh ñoäng coi thöôøng dö luaän theá giôùi nhö baén phaù caùc ñoàn caûnh saùt cuûa chính quyeàn Palestine, phaù huûy phöông tieän di chuyeån cuûa oâng Arafat vaø giam loûng oâng ta taïi thaønh phoá Ramallah ôû Taây ngaïn. Ngöôøi Palestine khoâng coøn phöông tieän töï veä naøo khaùc hôn laø oâm bom töï saùt ñeå choáng laïi.
Trong khi ñoù nhu caàu choáng khuûng boá toaøn caàu sau cuoäc khuûng boá ngaøy11 thaùng 9 naêm 2001 (vaø söï chieán thaéng chính quyeàn Taliban taïi Afghanistan töông ñoái deã daøng) laøm cho toång thoáng Bush muoán nhìn thaáy theá thöôïng phong tuyeät ñoái taïi Trung Ñoâng cuûa Do thaùi vaø söï ra ñi cuûa Yasser Arafat, moät ngöôøi oâng lieät vaøo thaønh phaàn khuûng boá, tröôùc khi oâng coù nhöõng haønh ñoäng maïnh hôn ñoái vôùi Iraq. Ñoù coù theå laø nguyeân nhaân ñöa ñeán cuoäc taán coâng tieâu dieät caùc löïc löôïng Palestine, vaø laøm nhuïc oâng Yasser Arafat cuûa thuû töôùng Sharon.
 Chôø cho ñeán luùc chính quyeàn Palestine khoâng coøn gì sau 5 ngaøy bò Do Thaùi taán coâng quyeát lieät, hoâm 2/4/2002 toång thoáng Bush môùi leân tieáng can thieäp vaø quyeát ñònh gôûi boä tröôûng ngoaïi giao Colin Powell ñi Trung ñoâng tìm kieám hoøa bình. Nhöng Colin Powell coù theå tìm thaáy thöù hoøa bình gì? Moät nöôùc Palestine da beo goàm vaøi chuïc thaønh phoá lôùn nhoû (nhö nhöõng reservations cuûa ngöôøi da ñoû ôû luïc ñòa Hoa Kyø) naèm raûi raùc giöõa nhöõng khu ñònh cö truø phuù cuûa ngöôøi Do thaùi?
 Neáu vaäy thì ngöôøi Palestine, duø coøn Yasser Arafat laõnh ñaïo hay khoâng, vaãn seõ tieáp tuïc cuoäc chieán ñaáu giaønh ñoäc laäp vaø vuøng Trung ñoâng seõ laø loø löûa cuûa chieán tranh. Ñieàu nguy hieåm cho theá giôùi laø sau cuoäc taán coâng khuûng boá ngaøy 11 thaùng 9 naêm 2001, cuoäc chieán ñaáu töông lai cuûa ngöôøi Palestine choáng laïi ngöôøi Do thaùi coù theå seõ bieán thaønh cuoäc chieán tranh giöõa khoái Hoài giaùo vaø Hoa Kyø.
 Hoøa bình chæ coù theå ñeán taïi Trung Ñoâng neáu ngöôøi Do thaùi huûy boû caùc khu ñònh cö taïi Taây ngaïn vaø giaûi Gaza vaø ngöôøi Palestine coù moät quoác gia ñaát lieàn ñaát soâng lieàn soâng. Vaø hai nöôùc chaáp nhaän soáng haøi hoøa beân nhau trong coäng ñoàng theá giôùi. Do Thaùi khoâng coù gì phaûi lo sôï. Vì Hoa Kyø, vaø söùc maïnh cuûa khoái ngöôøi Myõ goác Do thaùi coøn ñoù.

                                                                        Traàn Bình Nam (April 8, 2002)
                                                                        [email protected]
                                                                        http://www.vnet.org/tbn