Cöù moãi laàn tieáng chuoâng reo vang baùo hieäu giôø hoïc baét ñaàu, giaùo sö luïc tuïc keùo nhau xuoáng lôùp thì toâi ñeàu böôùc ngang qua caùi baûng phaân phoái giôø daïy thaät to gaén treân töôøng cuûa phoøng hoäi, lieác qua coi buoåi saùng nay phuï traùch lôùp maáy.  Neáu khoâng vaäy thì theá naøo toâi cuõng ñi loän vaøo lôùp cuûa giaùo sö khaùc.  Caùi taät xaáu hay nhôù tröôùc queân sau ñoù, thöôøng bò hoïc troø cöôøi hoaøi.  Nhieàu khi lôùp cuûa ngöôøi ta ñaõ oån ñònh, thaày ñang ñieåm danh, toâi töø töø ñi voâ nhö laø lôùp cuûa mình, queân maát laø coøn coù anh baïn giaùo sö ñang ngoài luø luø ôû treân baøn vieát.  Nhöõng luùc ñoù, ñaùm hoïc troø coù dòp laøm oàn:
   -Loän tieäm roài, thaày ôi !
       Cöù naêm ba tuaàn laø toâi ñi loän lôùp moät laàn. Moät phaàn vì taùnh ñaõng trí hay queân, moät phaàn vì caùi tröôøng Hoaøng Dieäu naày quaù lôùn. Tröôøng coù treân naêm chuïc lôùp vôùi gaàn moät traêm giaùo sö. Haønh lang caùi naøo caùi naáy daøi hun huùt.  Phoøng hoïc, cöûa caùi, cöûa soå, sôn cuøng maøu, baøn gheá saép xeáp gioáng hòch nhau. Khoâng loän sao ñöôïc!  Coù laàn thaèng Sôn, tröôûng lôùp Ñeä Nhò A7 nhaéc kheùo:
   -Lôùp cuûa tuïi em coù anh Quì ngoài ôû ñaàu baøn. Heã thaáy caùi löng cuûa aûnh, thaày ñi voâ laø truùng phoùc.
   Thaèng Sôn thieät laø xeùo xaéc. Quì thì laøm sao toâi queân ñöôïc.  ÔÛ ñaàu baøn, nghe Sôn noùi, Quì cöôøi göôïng gaïo.  Toâi chôït hieåu ra caùi yù xoû xieân.  ÔÛ lôùp naày, Quì noåi tieáng nhieàu maët nhöng caùi vuï maäp maïp thì noù ñoaït giaûi nhöùt. Noù môùi coù möôøi baûy tuoåi maø sao lôùn con quaù!  Caùi löng daøi soïc, caùi vai to saàm, coøn caùi buïng chang bang nhö ñaøn baø coù thai ba boán thaùng.  Neáu ñem caân kí loâ thì toâi thua noù roõ raøng.  Luùc ñoù toâi môùi ra tröôøng, oám nhaùch, nhoû xíu, ñen thui.  Tuïi hoïc troø ôû tænh naày, ñöùa naøo ñöùa naáy tuoåi coøn nhoû maø thaân theå böï con, deành daøng.  Coù anh baïn baøn raèng vì chieán tranh loaïn laïc, ôû thoân queâ khai sanh bò thaát laïc, phaûi laøm laïi, ngöôøi ta söûa tuoåi cho nhoû hôn ñeå tieän vieäc hoïc haønh, quaân dòch.  Caâu noùi ñoù chaéc ñuùng ôû tröôøng hôïp thaèng Quì.  So vôùi voùc daùng to lôùn ñoù, toâi khoâng tin noù möôøi baûy tuoåi.
       Coù laàn ngoài coi vaên ngheä hoïc sinh trình dieãn, Quì ñang haùt treân buïc cao, toâi quay qua
oâng hieäu tröôûng noùi nhoû:
  -Thaèng Quì noù môùi möôøi baûy tuoåi maø sao böï quaù!
  -Anh nhaém coi noù côõ bao nhieâu?
  -Ít ra cuõng hai chuïc!
  Roài toâi tieáp:
  -Thaèng Quì noù hoïc haùt hoài naøo maø hay nhö ca só chuyeân nghieäp. Noù maø veà Saøi goøn thì theá naøo cuõng noåi tieáng nhö Anh Ngoïc, Nhaät Tröôøng...
   -Thì cuõng nhôø haùt hay neân tröôøng mình môùi nhaän voâ. Chôù noù thì hoïc dôû laém.
      Roài oâng cho toâi bieát, naêm tröôùc Quì ñöôïc nhaän vaøo tröôøng coâng khoâng phaûi nhôø thi ñaäu, cuõng khoâng phaûi do hoïc gioûi maø nhôø caùi gioïng ca ñaëc bieät. Noù hoïc tröôøng Traàn Vaên, moät tröôøng tö trong tænh.  Nghe ñaâu nhaø ôû Caùi Taéc, Chöông Thieän gì ñoù. Ngheøo laém phaûi leân Soùc Traêng aên ñaäu ôû nhôø nhaø moät ngöôøi quen ñeå hoïc.  Naêm ngoaùi caùc tröôøng trong tænh coù toå chöùc moät ñaïi hoäi thi ñua vaên ngheä, Quì vôùi gioïng ca aám aùp, truyeàn caûm, ngoït ngaøo, ñaõ chinh phuïc taát caû quan khaùch, thaày coâ giaùo, khieán cho moïi ngöôøi coù maët hoâm ñoù ngaån ngô. Tieáng voã tay   khoâng döùt. Noù ñoaït giaûi deã daøng. Tröôøng Hoaøng Dieäu laø tröôøng coâng lôùn nhöùt tænh, khoâng leõ chòu thua tröôøng tö. Anh em giaùo sö baøn baïc vôùi nhau vì nhu caàu sinh hoaït vaên ngheä cuûa tröôøng, caàn coù moät vaøi hoïc sinh haùt hay ñeå laøm noàng coát cho caùc buoåi trình dieãn, neân cuoái cuøng Hoäi Ñoàng Giaùo sö quyeát ñònh thaâu nhaän ñaëc bieät Quì vaøo tröôøng. Theá laø noù ñöôïc hoïc
tröôøng coâng nhôø caùi taøi naêng thieân phuù ñoù. 

       Rieâng toâi, toâi bieát Quì hôi treã.  Vaøi tuaàn sau khi toâi daïy lôùp noù, toâi laät soå ñieåm danh, caàm vieát doø teân hoïc troø töø treân xuoáng döôùi. Ñeán teân Quì toâi thaáy laø laï, beøn keâu leân ñeå hoûi baøi.  Toâi nhìn xuoáng döôùi caùc daõy baøn ñeå coi ñöùa naøo.  Quí ñöùng leân phuïc phòch, ñeå taäp vaø saùch giaùo khoa leân baøn roài khoanh tay chôø hoûi, daùng lo laéng.  Toâi cöôøi nhìn noù:
   -Ñöùng vaäy ñöôïc roài, ñöøng coù khoanh tay. Leân traû baøi, chôù boä ñi haàu quan lôùn sao!
   Taäp vôû noù saïch seõ, chöõ vieát ñeïp, neùt ñeàu ñaën ngay thaúng. Toâi laät tìm baøi ñang kieåm soaùt trong saùch giaùo khoa. Khi laät trang ñaàu, toâi ñoïc thaáy hai caâu thô vieát naén noùt ôû phía döôùi caùi teân Traàn Vaên Quì;
                        Neáu laøm hoa laøm hoa höôùng döông
                        Neáu laøm ñaù laøm ñaù hoa cöông
    Hai caâu yù raát laï, laøm toâi ngaïc nhieân.  Toâi nghó thoaùng trong ñaàu. Noù teân Quì maø duøng hai caâu naày ñeå toû baøy chí höôùng cao xa thì kheùo quaù _ hoa quì moät daï höôùng döông.  Nhöng trình ñoä moät hoïc sinh ñeä tam thì laøm sao vieát hay ñöôïc nhö vaäy.  Toâi nhìn kyõ laïi khuoân maët Quì cho roõ hôn.  Maët noù hôi thoâ vì beà ngang to hôn beà doïc, thaønh ra caùi traùn, caùi muõi, caùi caøm ngaén nguûn.  Hai goø maù baàu bónh, ñaày thòt, khieán khi cöôøi caëp maét híp laïi. Bình thöôøng caëp maét nhoû daøi, aùnh maét lanh. Toùc moïc laán hai beân thaùi döông neân caùi traùn heïp leùp.  Noù chæ ñöôïc coù caùi mieäng ñeïp. Ñoâi moâi moûng, ñeàu ñaën hoàng hoàng, haøm raêng traéng boùng ñeàu ñaën.  Nhìn chung con ngöôøi noù thoâ, voùc daùng cuïc mòch, khoâng phaûi laø töôùng hoïc troø. Toâi ñoaùn raèng hai caâu thô treân khoâng phaûi do noù nghó ra. Tuy thaéc maéc nhöng toâi khoâng tieän hoûi, trong buïng nghó raèng noù tình côø ñoïc ñöôïc ôû ñaâu ñoù roài cheùp laïi.

    Töø ñoù, toâi caøng chuù yù tôùi noù hôn. Quì raát ngoan ngoaûn, leã pheùp, deã thöông, noùi naêng nhoû nheï, tuy coù ñieàu hoïc quaù dôû.  Laøm sao toâi queân ñöôïc moät buoåi hoïc veà ca dao, toâi bieåu noù ñoïc baøi Traán Thuû Löu Ñoàn:
                                            Ba naêm traán thuû löu ñoàn
                                    Ngaøy thì canh ñieám, toái doàn vieäc quan.
  -Em giaûi nghiaõ caâu naày ra vaên xuoâi cho toâi nghe!
  Toâi thaáy noù suy nghó hoài laâu, roài maët ñoû raàn, mieäng aáp uùng:
  -Daï thöa thaày, khoù noùi quaù!
  Toâi ngaïc nhieân:
  -Em hieåu sao cöù noùi vaäy. Coù traät toâi söûa cho.
  Noù ngaàn ngöø löïa lôøi:
  -Daï, hai caâu naày theo em hieåu, thì ban ngaøy maáy ngöôøi lính phaûi canh gaùc, coi chöøng
maáy coâ gaùi laøm caùi ngheà... baäy baï, ban ñeâm thì tuï taäp laïi ñeå laøm quan! chaéc hoï haùt
boäi cho vui !.
          Tuïi baïn noù ngoài ôû döôùi, ban ñaàu chöa hieåu taïi sao noù laïi giaûi nghiaõ nhö vaäy, caû lôùp
laëng im.  Boãng coù tieáng cöôøi cuûa moät ñöùa, roài hai ñöùa, roài caû lôùp xuùm nhau cöôøi raàn raàn.  Ñöùa naày laáy cuøi choû thuùc ñöùa kia, ñöùa kia laïi gheù mieäng vaøo tai giaûi nghiaõ cho ñöùa noï hieåu. Toâi ngoài ôû treân, raùn nín cöôøi maø khoâng kìm laïi ñöôïc, ñaønh laøm boä ñöùng daäy, quay maët vaøo baûng ñen, cöôøi ñeán chaûy nöôùc maét.  Toäi nghieäp, thaèng Quì ñöùng ñoù, maët bô bô. Noù khoâng hieåu taïi sao caû lôùp laïi cöôøi laên nghieâng laên ngöûa.  Noù ñöa maét nhìn toâi doø hoûi.
  Toâi töø töø giaûi nghiaõ cho noù:
  -Em hieåu nhö vaäy laø sai roài ! Chöõ "ñieám" trong baøi naày laø caùi traïm canh, baây giôø ngöôøi ta goïi laø caùi ñoàn hay caùi boùt gaùc, chôù khoâng phaûi laø maáy caùi coâ gì... baäy baï ñoù ñaâu!  Coøn "doàn vieäc quan" laø ngöôøi lính thuù phaûi gaùnh vaùc taát caû caùc vieäc vaát vaû trong doanh traïi, cuõng nhö bò caùc quan treân sai khieán laøm vieäc cöïc nhoïc, khoâng ñöôïc nghæ ngôi.
   Noù vöøa ngoài xuoáng, vöøa cöôøi vöøa maéc côõ, maët maøy ñoû lô ñoû löôûng.  Ñaïi khaùi söï hieåu bieát cuûa Quì raát giôùi haïn. Quì cuõng bieát mình keùm coûi neân raát chòu khoù hoïc hoûi, nhuùn nhöôøng. Ñöôïc moät ñieàu, caùc sinh hoaït xaõ hoäi, vaên ngheä laø noù xung phong ñi ñaàu. Noù hoaït ñoäng haêng say khoâng bieát meät. baûy giôø saùng, naêm giôø chieàu, moät hai giôø khuya, choã naøo coù ñaùm ñoâng laø coù maët Quì. Baïn beø ñöùa naøo cuõng meán noù.  Maáy coâ baïn gaùi luùc naøo cuõng nhaéc nhôû tôùi teân noù luoân:   -Anh Quì giuùp em laøm caùi naày_ Anh Quì giuùp em laøm caùi kia. _Anh Quì haùt cho em nghe caùi baøi gì hoâm tröôùc anh haùt ôû trong lôùp ñoù !
       Hình nhö chöa bao giôø Quì töø choái giuùp ai ñieàu gì. Nhieàu khi nghó tôùi Quì, toâi öôùc ao
phaûi chi noù hoïc haønh ñöôïc khaù theâm moät chuùt thì hoaøn haûo.  Toâi coù noùi yù nghó naày vôùi oâng Hieäu Tröôûng. OÂng ta cuõng ñoàng yù vôùi toâi. Anh Hieáu giaø, giaùo sö Lyù Hoaù cuõng goùp yù:
   -Chaéc taïi noù ngheøo quaù neân hoïc khoâng voâ. Hay laø mình xuaát quyõ nhaø tröôøng ñeå giuùp theâm chuùt ít cho noù ñuû tieàn aên hoïc.  Tieàn baïc coù thoaûi maùi thì trí oùc môùi saùng  suoát ñöôïc.  Thaèng Quì cuõng deã thöông, bieát chòu khoù...
   OÂng Hieäu Tröôûng cuõng ñoàng moät yù nhöng theo nguyeân taéc, khoâng theå laáy tieàn quyõ cuûa Hieäu Ñoaøn ñeå cho rieâng moät hoïc sinh ñöôïc. Chuùng toâi baøn baøn nhau, moãi thaùng ñoùng goùp ngöôøi moät ít ñeå giuùp cho Quì moät soá tieàn nhoû, phuï giuùp noù caùc khoaûn aên maëc, chi tieâu. Coøn nhaø ôû thì deã quaù. OÂng Toång Giaùm Thò doïn deïp cho noù moät caùi phoøng troáng caïnh kho chöùa vaät lieäu cuõ cuûa tröôøng. Coù ñieän, coù nöôùc ñaày ñuû. Noù vöøa ôû hoïc, vöøa phuï vôùi oâng gaùc dan, coi soùc tröôøng sôû!  Anh em giaùo sö cuõng heát loøng höôùng daãn noù hoïc taäp. Nhieàu ngaøy chuû nhöït coù dòp ñi ngang tröôøng, toâi thöôøng thaáy xe cuûa Hieáu giaø ñaäu tröôùc cöûa phoøng noù.  Hieáu giaø raûnh roåi, eá vôï neân chöa coù con, nhaø cöûa khaù giaû, laáy vieäc daïy hoïc theâm cho Quì laøm nieàm vui.  Anh thöôøng khoe vôùi toâi:
  -Luùc naày Quì hoïc tieán boä laém ñoù. Laøm baøi khoâng coøn luïp chuïp nhö tröôùc nöõõa ñaâu !
  Toâi tin anh Hieáu giaø.  Toâi tin Quì noù tieán boä moân Lyù Hoaù. Nhöng moân Vieät Vaên cuûa toâi thì Quì caøng hoïc caøng dôû, khoâng khaù ñöôïc hôn chuùt naøo!  Toâi kieân nhaãn, tìm ñuû moïi caùch giaûi nghiaõ thaät ñôn giaûn cho Quì hieåu, nhöng roát cuoäc roài hoaøi coâng voâ ích.  Chöa moät baøi luaän naøo cuûa noù maø toâi cho treân naêm ñieåm.  Caâu vaên daøi doøng, leâ theâ, khoâng tìm thaáy daáu chaám pheát. Phaàn nhieàu thì laïc ñeà ! Noù vieát lan man treân trôøi döôùi ñaát, khoâng aên nhaäp gì vôùi ñaàu baøi. YÙ töôûng loän xoän, laï luøng.  Xen vaøo ñoù laø nhöõng danh töø raát ñaëc bieät, toâi ít khi nghe.  Nhöng caùi ñieàu laøm toâi böïc mình nhöùt laø noù thöôøng vieát chöõ " f " thay cho chöõ "ph".  Moãi laàn baét gaëp chöõ naày, toâi laáy vieát ñoû khoanh troøn nhieàu voøng, ghi lôùn beân caïnh caâu nhaän xeùt "chöõ quoác ngöõ
khoâng bao giôø coù maãu töï naày ". Noù nghe lôøi söûa chöõa ñöôïc vaøi laàn nhöng sau ñoù thì chöõ
" f " ngöùa maét naày laïi thaáy nhan nhaûn trong caùc baøi luaän.  Nhieàu ñeâm chaám xong baøi cuûa noù, toâi töùc phaùt meät. Tuy vaäy toâi cuõng raùn söûa töøng chöõ, töøng caâu hy voïng moät ngaøy ñeïp trôøi naøo ñoù noù seõ khaù hôn. Nhöng ngaøy ñoù coøn xa vôøi quaù.

      Cho ñeán moät ngaøy gaàn cuoái nieân hoïc, buoåi tröa trôøi naéng gaét, toâi daïy xong ra khoûi lôùp nhöng chöa veà lieàn, ñeán ngoài ôû baêng ñaù, caïnh hoà nöôùc coù troàng sen thì Quì ñeán ngoài keá beân, taâm söï:
   -Thaày ôi ! Sao nghó tôùi töông lai, em buoàn quaù!
   Toâi aân caàn hoûi laïi:
   -Em coù gaëp chuyeän gì raéc roái khoâng ? Coù khoù khaên gì cho toâi bieát vôùi !
   Noù traû lôøi, gioïng buoàn buoàn:
   -Naêm nay em tôùi tuoåi quaân dòch. Chuyeän thi cöû thì quaù khoù khaên ñoái vôùi em. Laøm sao maø thoaùt ñöôïc kyø naày. Ñi lính thì phaûi boû hoïc. Lôõ dôû heát...
   Toâi an uûi noù baèng moät caâu thaät taàm thöôøng, khoâng noùi thì thieáu, maø noùi ra thì hôi...dö:
   -Em raùn heát söùc töø giôø ñeán khi thi, thì seõ ñaäu ñöôïc. Khoâng coù gì khoù khaên laém ñaâu. Ñöøng naûn loøng. Toâi hoài nhoû hoïc coøn dôû hôn em nhieàu laém, laàn hoài roài cuõng xong!
   Khuoân maët cuûa Quì chieàu hoâm ñoù, aûm ñaïm quaù. Toâi thöông noù maø ñaønh baát löïc.
Quì ngoài hoài laâu, khe kheû noùi:
    -Chaúng thaø em voâ böng, coøn hôn ñi lính quoác gia ñaùnh möôùn cho Myõ !
    Nghe xong toâi muoán aù khaåu, loã tai luøng buøng.  Trôøi ñaát ôi ! Thaèng Quì ngoan ngoaûn,
hieàn laønh, noù coù ñöôïc yù nghó kyø laï vaäy sao?  Trong ñaàu toâi, moät tia saùng loùe ra.  AØ, caùi chöõ " f " thöôøng baét gaëp trong caùc baøi luaän vaên vôùi hai caâu thô laï vieát treân bìa saùch giaùo khoa cuûa noù, baây giôø trôû neân deã hieåu quaù.  Roõ raøng coù ngöôøi höôùng daãn, daïy doã noù ngoaøi anh em giaùo sö tuïi toâi.
                                Neáu laøm hoa laøm hoa höôùng döông
                                Neáu laøm ñaù laøm ñaù hoa cöông
   Thaèng Quì muoán laøm ñaù hoa cöông. Ñöôïc laém! Thöù ñaù xanh cöùng raén naày, ngöôøi ta  seõ duøng buùa thaàu ñeå ñaäp nhoû noù ra ñeå loùt ñöôøng ñi. Roài noù seõ bò thöù xe huû loâ chuû nghiaõ nghieàn naùt, caùn deïp.  Khoâng kòp suy nghó, toâi buoät mieäng:
    -Ñöøng, ñöøng, em seõ ñaäu trong kyø thi naày. Coøn neáu khoâng may, thì em cuõng ñöøng theo hoï. Toâi khoâng thích caùi chuû nghiaõ coi con ngöôøi nhö con vaät noâ leä, töï ñoäng nhaém maét tuaân theo nhöõng ñònh luaät vaät chaát, kinh teá nhö caùi raêng trong moät baùnh xe, con oác trong boä maùy. Con ngöôøi phaûi ñöôïc töï do trong tö töôûng, trong haønh ñoäng...
   Quì ngaùt lôøi toâi:
   -Em thì khoâng thích caùi xaõ hoäi baát coâng, giaøu ngheøo xa caùch quaù. Thaày nghó theá naøo khi thaáy ngöôøi thì leân xe xuoáng ngöïa, keû thì côm khoâng coù aên, aùo khoâng coù maëc !
   -Toâi cuõng ñoàng yù vôùi em, chuùng ta khoâng theå chaáp nhaän söï baát coâng. Nhöng hieän taïi ñaâu coù nôi naøo coù söï coâng baèng tuyeät ñoái. Coù thieân ñöôøng laø nôi lyù töôûng nhöùt  nhöng chæ daønh rieâng cho ngöôøi ñaõ cheát roài !  Coøn treân traùi ñaát naày thì chæ coù caùi haïnh phuùc töông ñoái thoâi. Ñeå so saùnh hai cheá ñoä, toâi nhaéc cho em nhôù caâu noùi naày cuûa oâng Churchill  -"Cheá ñoä tö baûn baát coâng ôû choã phaân chia söï giaøu coù khoâng ñoàng ñeàu, coøn cheá ñoä coäng saûn raát coâng bình vì noù chia raát ñeàu söï ngheøo ñoùi "
   Noù ngoài traàm ngaâm hoài laâu:
  -Thaày khoâng bieát môùi noùi vaäy chôù trong ñoù coù tôùi möôøi hai caùi töï do, taùm thöù quyeàn lôïi. Maáy aûnh noùi vôùi em khi caùch maïng thaønh coâng, mình seõ ñöôïc sung söôùng laém !
  Toâi nghe xong, bieát yù noù ñaõ quyeát, nhöng coá vôùt vaùt:
  -Em phaûi bieát ôû döôùi mieáng moài thôm, luoân luoân coù caùi löôõi caâu thieät beùn!  Ñöøng ñeå bò doái gaït baèng nhöõng lôøi höùa heïn mô hoà...
  Noù caén chaët moâi, maét chôùp chôùp khoâng noùi.  Toâi naém laáy tay noù, thieát tha:
  -Neáu ôû trong lôùp, toâi bieát coù ñöùa naøo nghó nhö em vöøa roài thì khoâng caûn ñaâu!
Rieâng Quì, toâi coi nhö maáy ñöùa em ruoät trong nhaø, toâi thaáy coù boån phaän phaûi nhaéc nhôû.  Nghe toâi noùi, Quì ôi, ñöøng coù daïi doät phieâu löu. Tuoåi treû maùu noùng laém, phaûi suy nghó kyõ tröôùc khi daán thaân. Keït voâ roài laø ra khoâng ñöôïc.  Caùi gì mình saép laøm phaûi nghó tôùi haäu quaû. Ñöøng ñeå lôõ laàm roài môùi noùi caâu -" phaûi chi hoài ñoù ..."
   Noù ngoài baát ñoäng, aùnh maét xa xoâi, dieäu vôïi.  Roài noù cuùi xuoáng, löôïm moät cuïc soûi, choïi maïnh xuoáng maët hoà, phuûi tay ñöùng daäy:
  -Caùm ôn thaày thöông maø chæ daãn, em seõ nghe lôøi...
 

        Thaèng cha noùi baäy vaäy maø truùng quaù.  Saùu thaùng sau, toâi ñöôïc trôû veà vôùi mieáng giaáy phoùng thích nhoû baèng baøn tay coù ghi caâu: " Khoâng thôøi haïn quaûn cheá " Phöôùc ñöùc oâng baø möôøi ñôøi coøn soùt laïi. Soá toâi coøn hôi ño ñoû sau cuoäc beå daâu. Toâi ñi treân con ñöôøng töø nhaø ñeán tröôøng, thaáy ngöôøi ta ñoâng nhö ngaøy hoäi.  Thieân haï tuùa ra ñöôøng ñeå baùn  quaàn aùo cuõ, cheùn dóa, giaøy deùp.  Toâi khoâng tìm thaáy nuï cöôøi treân caùc göông maët xanh xao, heùo uùa ñoù.  Maët toâi thì cuõng khoâng hôn gì, taøn taï, theâ löông.  Trong ñaàu toâi nhôù ñeán Hoaøng Dieäu roõ neùt. Caùi coång tröôøng coù giaøn boâng giaáy, caùi hoà nöôùc troàng sen tröôùc phoøng oâng Hieäu Tröôûng, caùc daõy haønh lang daøi hun huùt... vaø nhöùt laø Quì, caùi phao hy voïng maø toâi seõ phaûi baùm vaøo.
   Toâi gaëp ngay chuù Caân ngoài ôû baêng ñaù thaûnh thôi. Saân tröôøng ñöôïc chia ra nhieàu khoaûng nhoû troàng rau lang, troàng caûi. Caùi giaøn boâng giaáy baây giôø laø giaøn möôùp laù xaùc xô.  Ngoâi tröôøng vaãn nhö xöa nhöng coù gì xa laï quaù.
   -Thay ñoåi nhieàu quaù haû chuù Caân ?
   -Thaày coù bieát tin oâng Hieäu Tröôûng mình baây giôø ôû ñaâu ?
   -Khi ñi toâi vôùi thaày Hieáu ôû chung traïi. OÂng Hieäu Tröôûng ñöôïc ñöa ñi nôi khaùc xa hôn,
töø ñoù tôùi giôø khoâng gaëp nöõa.
  Toâi ñi vaøo caâu hoûi chaùnh;
  -Quì laøm vieäc coù deã chòu khoâng chuù Caân ? Saùng nay toâi muoán gaëp noù coù chuùt vieäc. Môùi ñöôïc veà bôõ ngôõ quaù, caùi gì cuõng xa laï..
   Chuù Caân troá maét nhìn toâi, ngaïc nhieân:
   -Thaày khoâng bieát gì sao ? Quì ñaõ nghæ vieäc, veà Caùi Taéc laøm ruoäng. Toäi nghieäp anh Quì,  tuoåi treû nhöng ñaøng hoaøng, coù tình coù nghiaõ.  Nghe ñaâu khoâng ñuû baèng caáp ñeå laøm Hieäu Tröôûng, Ty keâu veà cho laøm vieäc vaên phoøng, bò cheøn eùp hoaøi, neân buoàn xin thoâi.  AØ, thaày coù caàn voâ vaên phoøng gaëp anh Chuyeân, Hieäu Tröôûng môùi khoâng ?
OÂng naày ôû ngoaøi Baéc voâ, toát nghieäp Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Thanh Hoaù, möôøi maáy tuoåi ñaûng roài ñoù !
   Sau maøn giôùi thieäu lyù lòch xeáp môùi, chuù cheùp mieäng:
  -Goác maïnh laém, em ruoät anh Hoàng, Tröôûng Ty maø...
   Toâi laéc ñaàu, töø giaû chuù Caân, ñöa maét nhìn löôùt qua saân tröôøng laàn cuoái. Maáy caây boâng ñieäp tröôùc thö vieän coù ñöôïc vaøi laù non nhöng eøo uoät quaù. toâi töï hoûi chöøng naøo noù môùi troå boâng.  Toâi theøm thaáy nhöõng caùnh hoa ñoû röïc treân caønh vaøo nhöõng muøa baõi tröôøng. Caùi öôùc ao coù chuù xíu ñoù maø cuõng khoâng ñaït ñöôïc. Chaéc laø vónh vieãn toâi khoâng theå ñi daïy laïi. Quì noù caùch maïng nhö vaäy coøn bò boû rôi, huoáng chi toâi.  Cuõng may laø coøn ñaày ñuû ñaàu, mình, tay chön maø veà caøy ruoäng ôû Chöông Thieän. Trong khi ñoù haèng trieäïu, trieäu thaèng Quì khaùc ñaõ phôi xöông traéng heáu ôû doïc Tröôøng Sôn, ôû raûi raùc khaép nôi treân ñaát nöôùc...
    Toâi mieân man nhôù ñeán nhöõng ñeâm vaên ngheä hoïc sinh, Quì maäp maïp vôùi gioïng ca noàng naøn. Toâi nhôù ñeán hai caâu thô noù ñaõ vieát trong cuoán saùch giaùo khoa. Toâi muoán gaëp laïi noù khoâng phaûi ñeå noùi chuyeän vaên chöông chöõ nghiaõ nhö kieåu "Ba naêm traán thuû löu ñoàn " maø laø noùi vôùi noù moät chaân lyù taàm thöôøng nhöùt:
  -Quì ôi " Em ñöøng coù buoàn !  Ñöøng mong laøm hoa höôùng döông, suoát ngaøy ngöôùc nhìn
maët trôøi hoaøi, moûi coå laém. Cuõng ñöøng theøm laøm ñaù xanh cöù phaûi loùt ñöôøng cho ngöôøi ta ñi. Em phaûi nhôù moät ñieàu, vì lyù töôûng cao caû, chuùng ta coù theå chaáp nhaän hy sinh thaân xaùc ñeå boùn luùa, chôù ñöøng bao giôø duøng noù ñeå laøm phaân boùn cho thöù coû daïi sinh soâi naåy nôû.  Em laø ngöôøi coù loøng ñoái vôùi ñaát nöôùc, haõy giöõ vöõng nieàm tin, ñöøng ñeå laàm laïc laàn nöõa trong ñôøi.  Ngaøy naøo toaøn daân ñöùng leân phaùt coû daïi, hy voïng luùc ñoù thaày troø mình seõ coù maët ôû tuyeán ñaàu, nhôù nghe Quì !
                                                                                  VOÕ KYØ ÑIEÀN