Hàn Lâm ViŒn Khoa H†c Häi Ngoåi Pháp (Académie des
          sciences   d'Outre-Mer, France): LÜ®c sº, Thành tích và Hoåt Ƕng

                                                                                        Lê M¶ng Nguyên

             Næm 1922, kš giä Paul Bourdarie là ngÜ©i ÇÀu tiên có š ki‰n sáng lÆp m¶t H†c sï
    h¶i  (Société savante) chuyên môn nghiên cÙu nh»ng vÃn ÇŠ thu¶c Pháp QuÓc Häi
    Ngoåi, lÃy  tên là "Hàn Lâm ViŒn Khoa H†c Thu¶c ñÎa" (Académie des sciences             Coloniales) ÇÜ®c  trª thành "Hàn Lâm ViŒn Khoa H†c Häi Ngoåi" (Académie des Sciences d' Outre-Mer) k‹ tØ ngày 07 tháng 6 næm 1957. Ông cÛng là ngÜ©i ÇÀu tiên gi» chÙc ThÜ kš Vïnh viÍn   (Secrétaire perpétuel) cûa HLV này. ViŒc thi‰t lÆp Hàn Lâm ViŒn ÇÜ®c hoàn häo sau nhiŠu cu¶c h¶i h†p trong næm 1922 và ÇÀu næm 1923 v§i s¿ hiŒn diŒn cûa nhiŠu nhân vÆt mà sau này ÇÜ®c lÃy tên thành viên sáng lÆp (membres fondateurs). Vào tháng 02   næm 1922, Paul Bourdarie cùng Çi v§i Maurice Delafosse (nhà chuyên môn l‡i låc vŠ
     nh»ng vÃn ÇŠ Phi Châu) và Giáo sÜ Alfred Martineau (Collège de France), Ç¥ng trình cho  T°ng trܪng Thu¶c ñÎa Albert Lebrun m¶t væn thÜ vŠ s¿ thành lÆp khÄn y‰u m¶t Hàn
     Lâm ViŒn và ÇÜ®c Chính phû chÃp thuÆn h£n hòi. TØ Çó, nhiŠu cu¶c h¶i h†p Çã ÇÜ®c t°   chÙc m¶t cách liên tøc cho ljn ngày 08 tháng 7-1922 tåi trø sª cûa "Alliance
     Française", sÓ 101, boulevard Raspail (Paris, quÆn 6), d¿a trên m¶t chÜÖng trình thäo
     luÆn rõ ràng theo t¿a ÇŠ: "Sáng lÆp Hàn Lâm ViŒn Khoa H†c Thu¶c ñÎa; tuyên džc và
     thäo luÆn d¿ án vŠ ÇiŠu lŒ và qui ÇÎnh n¶i b¶ và có lë vŠ væn phòng s¿ vø" (Fondation
     de l' Académie des Sciences Coloniales; lecture et discussion des projets de statuts et
     du règlement intérieur et éventuellement, du bureau).

     Væn phòng ÇÀu tiên gÒm có: Gabriel Hanotaux, Chû tÎch và Paul Doumer, Louis
     Archinard, Ernest Roume và Auguste Pavie ÇÒng Phó Chû tÎch, ba vÎ này Çåi diŒn cho
     QuÓc H¶i (QuyŠn LÆp Pháp), Quân Ƕi Thuc ÇÎa, CÖ quan Hành chánh và nh»ng nhà
     Thám hi‹m. Danh nghïa Chû tÎch sáng lÆp HLV m§i ÇÜ®c phong cho Ông Albert Lebrun.
     Bu°i h†p long tr†ng khánh thành h†c sï h¶i t° chÙc ngày 18 tháng 5-1923, Ç¥t dܧi s¿
     chû t†a cûa T°ng trܪng Thu¶c ñÎa Albert Sarraut. Chính ngay trong bu°i h†p lÎch sº này,
     Ông ThÜ kš Vïnh viÍn Paul Bourdarie muÓn ÇŠ khªi lên bÓn Ƕng tØ mà trong tÜÖng lai
     ÇÜ®c ch†n làm phÜÖng châm (4 ch» T) hoåt Ƕng cho Hàn Lâm ViŒn : Trí (Savoir), ThÙc
     (Comprendre), Tr†ng (Respecter), ThÜÖng (Aimer). HÒi Ãy, Ông Chû tÎch Hàn Lâm m§i
     Gabriel Hanotaux Çã không ngÀn ngåi tán dÜÖng vai trò quan tr†ng cûa bác h†c viŒn
     trong cái phòng thí nghiŒm m§i này vŠ m¥t trí thÙc và vŠ phÀn tÜ tܪng.

     Trong nh»ng viŒn sï sáng lÆp và ngoài ba h¶i viên së ÇÜ®c bÀu làm T°ng thÓng Pháp
     nhÜ Albert Lebrun, Gaston Doumergue và Paul Doumer, ta nhÆn thÃy các Ông Paul
     Bourdarie, Augustin Bernard, Maurice Delafosse, Tܧng Charles Mangin, Lucien Hubert (Chû tÎch h¶i Ái H»u C¿u H†c Sinh TrÜ©ng Thu¶c ñÎa), Alfred Martineau, ThÓng ch‰  Lyautey, Pierre Mille, vua Khäi ñÎnh (VN)... Trong nh»ng h¶i viên Çã làm vÈ vang cho  HLV, ta có th‹ chÌ tên (ngoài ba T°ng thÓng C¶ng Hòa nói trên) các Thû tܧng Albert
     Sarraut, Edgar Faure và René Pleven; các T°ng trܪng Jean-Jacques Juglas; Gratien
     Candace, Louis Marin, Georges Leygues, Henri Lemery, Marcel Naegelen, Jean Berthoin,  Léo Hamon, Jacques Soustelle, Jean Letourneau, Paul Devinat, Robert Lemaignen; các ThÓng ch‰ Pháp quÓc Joseph Joffre, Franchet d'Esperey, Hubert Lyautey, Alphonse   Juin, Leclerc de Hautecloque; các Tܧng Henri Gouraud, Emile Marchand, Maxime Weygand; các y sï Yersin, Girard, Robic, Jamot; nh»ng nhà thám hi‹m Binger, Auguste  Pavie; nhà nhân chûng ÇÎa dÜ h†c Pierre Gourou (1); nh»ng h¶i viên Hàn Lâm ViŒn Pháp  (Académie Française) Gabriel Hanotaux, André Chevrillon, Jérôme Tharaud, Thûy sÜ ñŠ ÇÓc Lacaze, Tܧng Weygand, ThÓng ch‰ Juin; các vÎ Toàn quyŠn Jules Brévié, Robert   Delavignette, Oswal Durand, Reste de Roca, Léon Pignon, Robert Bargues. Trong quá khÙ phäi k‹ thêm nhiŠu QuÓc trܪng lØng danh : VÜÖng QuÓc BÌ Albert ñŒ NhÃt và Léopold  III, T°ng thÓng Côte-d'Ivoire Houphouet Boigny và Hoàng ñ‰ Bäo ñåi.

     HiŒn gi© HLV Khoa H†c Häi Ngoåi Pháp rÃt hãnh diŒn ÇÜ®c s¿ có m¥t v§i tÜ cách h¶i
     viên cûa Chܪng-Ãn-quan Bác H†c ViŒn Pháp (chancelier de l'Institut de France) Pierre
     Messmer (c¿u Thû tܧng), cûa hai ThÜ kš Vïnh viÍn BHV Pháp Jean Leclant (Bi kš MÏ Væn  H†c ViŒn, Académie des Inscriptions et Belles Lettres), Arnaud d'Hauterives (MÏ H†c
     ViŒn, Académie des Beaux Arts)... Sau Çây là nhân danh nh»ng h¶i viên cûa HLV Khoa
     H†c Häi Ngoåi mà cÛng là viŒn sï Bác H†c ViŒn Pháp : Alain Decaux và nguyên T°ng
     thÓng C¶ng Hòa Sénégal Léopold Sedar Senghor vØa mÃt (HLV Pháp QuÓc, Académie
     Française); Jean Favier (Bi Kš MÏ Væn); Yves Coppens, Jean Dorst, Théodore Monod vØa  mÃt næm 2000 (Hàn Lâm ViŒn Khoa H†c, Académie des Sciences) và Xavier Deniau
     (Luân lš Chính trÎ Khoa h†c ViŒn, Académie des Sciences morales et politiques)... Thêm
     vào Çó, xin k‹ m¶t sÓ Çông viŒn sï HLV Khoa H†c Häi Ngoåi c¿u T°ng thÓng các nܧc
     Liban và Portugal : Charles Hélou và Mario Soarès; các T°ng thÓng ÇÜÖng chÙc Blaise
     Comparé (Burkina Faso) và các nhân vÆt Pháp lØng danh nhÜ c¿u T°ng trܪng Jacques
     Augarde, Alain Decaux, Xavier Deniau, Yves Guéna (hiŒn gi» chÙc Chû tÎch H¶i ñÒng
     Hi‰n Pháp, Président du Conseil constitutionnel), Jean-Pierre Soisson và Giáo sÜ
     François Luchaire, c¿u thành viên HñHP. Cách Çây không lâu, C¿u T°ng ThÜ Kš Liên HiŒp QuÓc, hiŒn gi» chÙc T°ng ThÜ Kš T° ChÙc các Nܧc Pháp Thoåi Boutros Boutros Ghali ÇÜ®c ch†n l¿a vào HLV v§i tÜ cách h¶i viên liên h®p, Çã ÇÜ®c Çón ti‰p long tr†ng ngày  03 th. 4-1998 tåi trø sª HLV ª sÓ 15, Rue La Pérouse, Paris quÆn 16.

     Theo S¡c lŒnh sÓ 72-1038 ngày 16 th. 11-1972 cûa Chính phû Pháp vŠ viŒc cäi cách ñiŠu lŒ và ChuÄn y Quy ch‰ n¶i b¶ (Règlement intérieur) cûa Hàn Lâm ViŒn Khoa H†c Häi  Ngoåi (b° sung trong s¡c lŒnh sÓ 82-593 ngày 06 th. 7-1982), ÇÜ®c tu chính trong s¡c lŒnh m§i nhÃt sÓ 2000-472 ngày 29 th. 5-2000, h†c sï h¶i cûa chúng ta gÒm có : 100 h¶i viên th¿c thø, 25 HV chính thÙc t¿ do (có nghïa là không thu¶c vào m¶t chi b¶ nào cä:  theo ÇiŠu lŒ, m¶t HV th¿c thø có th‹ xin phép di chuy‹n Ç‹ trª thành HV t¿ do n‰u chi b¶  cûa HV th¿c thø ÇÒng š). 50 HV liên h®p và 100 HV thông tín (cä thäy là 275 HV). MuÓn  ÇÜ®c bÀu làm HV th¿c thø hay t¿ do, phäi có quÓc tÎch Pháp. Nh»ng HV thông tín có th‹  ÇÜ®c bÀu trong nh»ng Ùng cº viên ngÜ©i Pháp ho¥c ngoåi quÓc. HV liên h®p ÇÜ®c l¿a  ch†n trong nh»ng nhân vÆt l‡i låc nܧc ngoài. TÃt cä nh»ng thÙ HV này ÇŠu ÇÜ®c bÀu
     cº ho¥c l¿a ch†n trong nh»ng nhân vÆt có ti‰ng tæm, Çã xuÃt bän nh»ng tác phÄm có
     giá trÎ và có công trình nghiên cÙu vŠ nh»ng vÃn ÇŠ thu¶c trong khuôn kh° hoåt Ƕng
     cûa h†c sï h¶i ho¥c Çã (nh© chÙc vÎ tÓi cao cûa mình) thành tâm h®p tác vào công cu¶c
     phát tri‹n trên các quÓc gia häi ngoåi Pháp vŠ m¥t væn hóa, khoa h†c, kinh t‰, kÏ
     thuÆt và nhân loåi.

     Ngày 05 tháng 12 næm 1997, Giáo sÜ TS Lê M¶ng Nguyên, luÆt gia, luÆt sÜ và nhåc sï
     ÇÜ®c chánh thÙc bÀu vào Hàn Lâm ViŒn Khoa H†c Häi Ngoåi Pháp v§i tÜ cách h¶i viên t¿ do (81 phi‰u thuÆn trên 90 ngÜ©i bÕ phi‰u: sÓ phi‰u này Çã ÇÜ®c ngay trong
     vòng ÇÀu), thay th‰ C¿u Hoàng Bäo ñåi tå th‰ ngày 31 th. 7-1997. Sau vÎ Hoàng ñ‰
     cuÓi cùng cûa nܧc Nam, Lê M¶ng Nguyên là ngÜ©i Pháp gÓc ViŒt ÇÀu tiên ÇÜ®c bÀu
     làm h¶i viên t¿ do (membre libre), nghïa là h¶i viên th¿c s¿ không thu¶c chi b¶ (section) nào và có quyŠn (nhÜ h¶i viên th¿c thø) bÕ phi‰u bÀu h¶i viên m§i cùng Ùng cº bÃt cÙ chÙc vø nào cûa ViŒn Hàn Lâm. Theo ñiŠu 5 cûa Qui ch‰ n¶i b¶: "Tuy‹n cº Çoàn
     (collège électoral) gÒm có nh»ng h¶i viên th¿c thø và h¶i viên t¿ do. Ñy ban bí mÆt
     (comité secret) gÒm các h¶i viên th¿c thø và t¿ do; nh»ng thäo luÆn cûa ûy ban này
     không ÇÜ®c lÆp biên bän", và theo ñiŠu 12 (do s¡c lŒnh sÓ 2000-472 sºa låi): Væn
     Phòng (Bureau) gÒm có m¶t Chû tÎch, hai Phó Chû tÎch, (m¶t) ThÜ kš Vïnh viÍn, do h¶i viên th¿c thø và t¿ do bÀu và l¿a ch†n trong nh»ng h¶i viên th¿c thø và t¿ do. Væn Phòng cÛng có thêm hai thành viên do h¶i viên th¿c thø và t¿ do bÀu theo Çåi Ça sÓ và l¿a ch†n  trong nh»ng h¶i viên th¿c thø và t¿ do, Ç‹ nhÆm chÙc ba næm và có th‹ tái nhiŒm...

     Trong quá khÙ, HLV Çã rång r« ghi dÃu s¿ có m¥t cûa m¶t sÓ nhân vÆt ViŒt Nam l‡i låc
     nhÜ cø Thû tܧng Phåm Quÿnh (2) làm h¶i viên liên h®p (membre associé) tØ 1939
     ljn 1945, ñåi sÙ Phåm Duy Khiêm (3) làm h¶i viên thông tín (membre correspondant)
     tØ 1958 ljn 1974, nhà væn NguyÍn Ti‰n Lãng (4) làm h¶i viên thông tín tØ 1960
     ljn 1976, sº h†c gia, væn sï TrÀn Minh Ti‰t (sinh næm 1918, ÇÜ®c l¿a ch†n làm h¶i
     viên liên h®p næm 1970, mÃt næm 1990), hoàng thân (c¿u ñåi sÙ VN) Bºu KÌnh làm h¶i viên liên h®p tØ ngày 05 th. 11-1980 (ÇÜ®c l¿a ch†n) ljn 29 th. 6-1997 (ngày Ông tå
     th‰), vân vân. Và lë dï nhiên, c¿u Hoàng ñ‰ Bäo ñåi Çã làm h¶i viên t¿ do (membre
     libre) tØ ngày 20 th. 3-1935 (ÇÜ®c bÀu) cho ljn ngày ngài bæng hà (31 th. 7-1997).
     HiŒn gi©, Çåi diŒn cho nܧc ta có ba HV : nhà væn, h†c giä Thái Væn Ki‹m (HV liên h®p tØ ngày 07 th. 12-1990), TS Hà Vïnh PhÜÖng, c¿u ñåi sÙ ViŒt Nam Cng Hòa (HV thông tín tØ ngày 03 th. 12-1999) và Giáo sÜ TS Lê M¶ng Nguyên (HV t¿ do tØ ngày 05 th. 12-1997).

     Trong næm 2002, HLV Ç¥t dܧi s¿ ÇiŠu khi‹n cûa các Ông Raoul Girardet, Chû tÎch, Jean Louis Miège (HV t¿ do), ñŒ NhÃt Phó Chû tÎch, Jacques Alibert, ñŒ NhÎ Phó Chû tÎch và  Ông Gilbert Mangin, H¶i thÄm danh hàm Tòa Phá Án (conseiller honoraire à la Cour de  cassation), gi» chÙc ThÜ kš Vïnh viÍn k‹ tØ næm 1988. Theo ñiŠu 1 cûa Pháp ch‰
     (Statuts), HLV Khoa H†c Häi Ngoåi là m¶t cøc sª công lÆp (établissement public) có
     khuynh hܧng nghiên cÙu nh»ng vÃn ÇŠ liên quan t§i các nܧc häi ngoåi trên m†i
     phÜÖng diŒn, nhÃt là dܧi nh»ng hình thÙc khoa h†c, chính trÎ, kinh t‰, kÏ thuÆt, lÎch
     sº, xã h¶i và væn hóa. HLV có møc Çích k‰t h®p trong tác døng này nh»ng nhân vÆt
     Pháp và ngoåi quÓc có tài næng, trong m¶t tinh thÀn hoàn toàn khách quan và liêm
     khi‰t (bÃt vø l®i). Trø sª hiŒn gi© ª tåi Ç¥c phû (Hôtel particulier) sÓ 15, ÇÜ©ng La
     Pérouse, Paris (quÆn 16). HLV h¶i h†p 2 kÿ m‡i tháng (ngoåi trØ ba tháng 7, 8 và 9),
     vào ngày thÙ sáu tuÀn thÙ nhÃt và tuÀn thÙ ba. Trong nh»ng phiên nhóm công c¶ng
     này, các h¶i viên có quyŠn trình bày nh»ng thông Çåt (communications) v§i chû ÇŠ mà
     Væn Phòng Çã chuÄn y, và ti‰p theo Çó là thäo luÆn chung gi»a quan khách hiŒn
     diŒn. TÃt cä nh»ng thuy‰t trình (cùng biên bän m‡i bu°i h†p ÇŠu ÇÜ®c Çæng trong Ç¥c
     san cûa HLV g†i là "Mondes et Cultures" (ñÎa CÀu và Væn Hóa) và ph° thông kh¡p th‰
     gi§i k‹ tØ næm 1924. Hai bài thuy‰t trình cûa Lê M¶ng Nguyên : 1. Constitution et
     démocratie dans les États de l'ex-Indochine française (ngày 06 th. 11-1998) và 2. Bäo
     ñåi, dernier empereur et chef d' État du Viêt Nam (ngày 19 th. 11-1999) Çã ÇÜ®c Çæng
     trong "Mondes et Cultures" Tome LVIII - 2 - 3 - 4 - 1998 (tr. 209-220) và Tome LIX - 3 -  4 - 1999 & Tome XL - 1 - 2000 (tr. 99-118). Hàn Lâm ViŒn cÛng là m¶t nhà xuÃt bän Çã
     phát hành nh»ng tác phÄm nghiên cÙu lØng danh vŠ häi ngoåi. HÖn n»a, cÙ m‡i næm,
     HLV ban cÃp nhiŠu Giäi Thܪng (Prix de l'Académie) Ç‹ khuy‰n khích nh»ng tác giä Çã vi‰t, cho in và ph° thông nh»ng tác phÄm dính dÃp ljn nhiŠu vÃn ÇŠ n¢m trong vùng
     nghiên cÙu cûa h†c sï h¶i. TÌ dø : ÇÀu næm 2002, HLV Çã cÃp Giäi Thܪng Albert Bernard  cho sách "Le sud du Tchad en mutation" cûa Gérard Magrin (nhà xb Cirad Sepia), Giäi Thܪng ThÓng ch‰ Lyautey cho sách "Si nous nous taisons... Le martyre des moines de Tibhirine" cûa René Guitton (nhà xb Calman-Lévy), Giäi Thܪng Auguste Pavie cho sách "Les belles heures de l'Indochine Française" cûa Christiane d' Ainval (nhà xb Perrin),
     Giäi Thܪng Robert Cornevin cho sách "Les fous d' Afrique-histoire d'une passion
     française" cûa Jean de la Guérivière (nhà xb Seuil), Giäi Thܪng Louis Marin cho sách
     "Abolitionnistes de l'esclavage et réformateurs des colonies" (1820 - 1851) cûa Nelly
     Schmidt (nhà xb Karthala), Giäi Thܪng Robert Delavignette cho sách "Les sociétés
     traditionnelles de l'Afrique Noire" cûa Jean Bruyas (nhà xb L'Harmattan). Trang Web cûa   HLV Khoa H†c Häi Ngoåi Pháp nhÜ sau :
     http://perso.wanadoo.fr/academiedessciencesdoutremer và m†i liên låc có th‹ gºi
     ljn E-MAIL: [email protected]

     ñ‹ k‰t luÆn và v§i møc Çích nâng Ç« nh»ng nhà nghiên cÙu vÃn ÇŠ häi ngoåi (nhÃt là
     vŠ vùng ñông Nam Á và ViŒt Nam), Hàn Lâm ViŒn Khoa H†c Häi Ngoåi chi‰m h»u m¶t  ThÜ ViŒn gÒm 60 000 tác phÄm, 3 000 tåp chí (có ÇÎnh kÿ mà trong Çó 500 còn ti‰p
     tøc), khoäng m¶t ngàn nguyên cäo và chØng 10 000 quy‹n sách khâu sÖ (brochures) và nh»ng bän in riêng cho tác giä m¶t bài báo (tirés à part). ThÜ viŒn rÃt phong phú này
     mª cºa r¶ng cho công chúng (vào džc t¿ do) tØ ngày thÙ hai ljn ngày thÙ sáu (14 gi©
     - 18 gi©) tåi trø sª, tÀng lÀu 2.
 
 
 
 

     CHÚ GI?I:

     (1) PIERRE GOUROU, tác giä nh»ng sách nghiên cÙu vŠ ViŒt Nam : La terre et l'homme  en Extrême-Orient (Paris 1940); L' avenir de l'Indochine (Paris 1947); Les paysans du delta tonkinois (Paris 1936)...

     (2) PHAM QU²NH, tác giä sách : Le paysan tonkinois à travers le parler populaire (Hà N¶i
     1930); L'évolution intellectuelle et morale des Annamites depuis l'établissement du
     protectorat (Paris 1922); Essais franco-annamites 1929-1932 (Hu‰ 1937); Nouveaux
     Essais franco-annamites (Hu‰ 1938); Redressement français et restauration annamite
     (Hu‰ 1941); Charles Maurras penseur politique (Hu‰ 1942), vân vân.

     (3) PHAM DUY KHIÊM (xin xem bài ''Hai k› niŒm cûa m¶t cu¶c Ç©i trong th‰ k›" cûa Lê
     M¶ng Nguyên trong NghŒ ThuÆt sÓ 94, tháng 01 - 2002 (tr. 33-36). C¿u ñåi sÙ Phåm Duy
     Khiêm (VNCH tåi Paris) là tác giä cûa tÆp truyŒn lØng danh : Légendes des Terres
     Sereines (Mercure de France 1951) và m¶t ti‹u thuy‰t (t¿ truyŒn) : Nam et Sylvie
     (Plon 1957)...

     (4) NGUY•N TIN L‚NG, tác giä sách : La France que j'ai vue (Hu‰ 1940); Pétrus TrÜÖng Vïnh Kš, lettré et apôtre franco-annamite (1939)...