ngotruong

VPS

G¥p tÜ§ng Ngô Quang TrÜªng LÀn CuÓi
cùng Tåi BTL Qñ I (ñà N¤ng)

Le Dinh Cai ghi låi

TÓi ngày 15-3-75, tôi hËn g¥p HÒ Væn CÜ©ng, Phó tÌnh trÜªng ThØa Thiên tåi Câu låc b¶ Th‹ Thao trên b© cûa Tä ngån sông HÜÖng, Hu‰. CÜ©ng và tôi là bån h†c ÇÒng l§p, nên chÖi thân v§i nhau khi chúng tôi cùng làm viŒc tåi Hu‰. Tôi muÓn g¥p CÜ©ng Ç‹ xem có tin gì m§i vŠ tình hình chi‰n s¿ và chính trÎ hay không. DÎp này tôi may m¡n g¥p ÇÜ®c tÜ§ng Lâm Quang Thi, TÜ lŒnh tiŠn phÜÖng Quân Çoàn I tåi Hu‰, Çang ngÒi cùng bàn v§i CÜ©ng. Tôi cÛng bi‰t tÜ§ng Thi khi tôi Çang dåy tåi trÜ©ng Võ BÎ QuÓc Gia VN tåi ñà Låt (68-70).

Khi tôi nêu câu hÕi vŠ tình hình, "liŒu chúng ta có Çû l¿c lÜ®ng Ç‹ ÇÜÖng ÇÀu v§i s¿ tÃn công cûa ÇÎch quân tØ hÜ§ng b¡c không?". TÜ§ng Thi tÕ vÈ tin tÜªng là chúng ta có th‹ cÀm c¿ ÇÜ®c vì hiŒn tình hình chÜa có gì Çáng ngåi.
Chúng tôi ngÒi không lâu thì vi vã cáo tØ ra vŠ vì trong lòng tôi n‡i lo âu tràn ngÆp khi làn sóng ngÜ©i chåy loån tØ Quäng TrÎ Ç° dÒn vŠ Hu‰ ngày càng Çông trong Çó có cä gia Çình ba má và các em tôi. Khi tØ giã CÜ©ng tôi hÕi liŒu có nên Çem gia Çình vào ñà N¤ng hay không? CÜ©ng nói là nên. ñêm Çó tôi thuê xe Ç‹ sáng mai (16.3) ÇÜa ba má, các em và v® con tôi vào ñà N¤ng.
Trên con ÇÜ©ng tØ Hu‰ vào ñà N¤ng là cä m¶t Çoàn ngÜ©i di tän dài d¢ng d¥c, xe c¶
chÌ nhích tØng ch¥ng m¶t nhÜng rÒi cuÓi cùng chúng tôi cÛng Ç‰n ÇÜ®c ñà N¤ng vào lúc tr©i nhá nhem tÓi. Thành phÓ này gi© trông thÆt h°n Çn, Çoàn ngÜ©i tÙ phÜÖng tØ Quäng TrÎ, Hu‰ Ç° vào, tØ Quäng Nam, Quäng Ngãi Ç° ra tràn ngÆp trên các ngã ÇÜ©ng và các trÜ©ng h†c bây gi© là nÖi tåm trú cho dân cÜ tÙ xÙ tÆp trung vŠ Çây. Chính quyŠn ÇÎa phÜÖng cÛng Çã làm h‰t sÙc Ç‹ °n ÇÎnh trÆt t¿ và chú tâm vào viŒc cÙu tr® ÇÒng bào tÎ nån.

Qua sáng ngày 18-3-75 (?), sau khi °n ÇÎnh tåm th©i cho toàn Çåi gia Çình ª tråi tåmcÜ, tôi ghé låi trÜ©ng ñåi h†c Quäng ñà thæm giáo sÜ Ngô ñÒng, viŒn trÜªng trÜ©ng ñåi H†c này. Anh ñÒng và tôi bàn ÇÎnh cùng nhau là nên ti‰p tay chính quyŠn ÇÎa phÜÖng °n ÇÎnh tình hình cÙu tr® và ÇÒng th©i tìm cách Ç¶ng viên anh em binh sï Çang cÀm súng ª tiŠn tuy‰n. Chúng tôi Çi Ç‰n quy‰t ÇÎnh thành lÆp "Ñy ban Nhân dân hÆu phÜÖng y‹m tr® tiŠn tuy‰n", liên låc v§i các t° chÙc chính trÎ ÇÎa phÜÖng Ç‹ m©i tham gia và y‹m tr® phÜÖng tiŒn. Chúng tôi d¿ ÇÎnh xin gi© phát thanh Ç‹ phát Çi l©i kêu g†i cûa Ñy ban hÀu Ç¶ng viên tinh thÀn chi‰n sï và trÃn an tâm lš ÇÒng bào Çang hoäng loån. Chúng tôi d¿ ÇÎnh ÇŠ cº giáo sÜ Ngô ñÒng n¡m gi» chÙc vÎ chû tÎch u› ban này.

ChiŠu ngày 18-3-75 (?), khoäng 4 gi© anh Ngô ñÒng và tôi cùng vào B¶ tÜ lŒnh Quân ñoàn I, Ç‹ thæm tÜ§ng Ngô Quang TrÜªng, và nhân dÎp trình bày cùng tÜ§ng TrÜªng vŠ š ÇÎnh thành lÆp Ñy ban Y‹m tr® TiŠn tuy‰n cûa chúng tôi. Tôi Çã g†i ÇiŒn thoåi cho trung tá ñÙc, chánh væn phòng cûa tÜ§ngTrÜªng Ç‹ nh© s¡p x‰p cu¶c g¥p g«. Dù bÆn rn v§i bao viŒc, tÜ§ng Ngô Quang TrÜªng vÅn dành thì gi© ti‰p giáo sÜ Ngô ñÒng và tôi.

Ÿ Çây tôi xin mª dÃu ngo¥c Ç‹ nói Ç‰n mÓi giao tình thân quš mà tÜ§ng TrÜªng Çã
dành cho chúng tôi tØ trÜ§c. Giáo sÜ Ngô ñÒng vì làm viŒn trÜªng Çåi h†c Quäng ñà nên thÜ©ng gÀn gÛi hàng ngày công viŒc giao ti‰p v§i tÜ§ng TrÜªng khi ông còn n¡m gi» chÙc TÜ LŒnh quân khu I kiêm Çåi bi‹u chính phû tåi vùng I Çóng ª ñà N¤ng. Rìêng cá nhân tôi khi Ç°i vŠ giäng dåy tåi Çåi h†c Hu‰ (70-75) có dÎp tr¿c ti‰p g¥p g« m¶t sÓ sï quan cao cÃp ª vùng ÇÎa ÇÀu gi§i tuy‰n và qua báo chí ÇÜ®c bi‰t vŠ tÜ§ng TrÜªng v§i rÃt nhiŠu huyŠn thoåi, nhÃt là tØ lúc tÜ§ng TrÜªng chÌ huy l¿c lÜ®ng tái chi‰m thành c° Quäng TrÎ vào mùa hè ÇÕ lºa 1972. Chì‰n th¡ng vang d¶i này Çã ÇÜa tên tu°i tÜ§ng TrÜªng lên cao và tÜ§ng TrÜªng Çã trª thành thÀn tÜ®ng trong lòng các chàng trai th‰ hŒ trên dÜ§i 30 tu°i nhÜ chúng tôi hÒi Çó.

Khi xuÃt bän quy‹n sách "34 næm cÀm quyŠn cûa chúa NguyÍn Phúc Chu- (1691-1725)" vào næm 1971, tôi Çã gºi Ç‰n tÜ§ng Ngô Quang TrÜªng bän Ç¥c biŒt in trên giÃy tr¡ng tinh v§i l©i ÇŠ t¥ng trân tr†ng. M‡i lÀn có dÎp Çi công tác vào ñåi h†c Quäng ñà, tôi ÇŠu dành thì gi© ghé qua b¶ tÜ lŒnh thæm tÜ§ng TrÜªng. Có lÀn tôi nh© trung tá ñÙc báo låi v§i trung tÜ§ng là tôi trên ÇÜ©ng Çi Saigon chÌ ghé låi ñà N¤ng ÇÜ®c 2 ti‰ng rÒi phäi ra sân bay cho kÎp gi© phi cÖ cÃt cánh. Th‰ mà trung tÜ§ng vÅn dành cho tôi bu°i g¥p g« h‰t sÙc thân tình dù tinh hình quân s¿ vào dåo Çó rÃt là cæng th£ng.

Trong th©i gian phong trào chÓng tham nhÛng cûa L.m. TrÀn H»u Thanh lên cao mà
anh em chúng tôi hÒi Çó ÇÜ®c chÌ thÎ cûa trung ÜÖng (cûa m¶t Çäng chính trÎ) phäi tích c¿c tham gia (khoäng 74-75), tôi ÇÜ®c cÃp trên ûy thác dò š xem liŒu tÜ§ng TrÜªng có th‹ ÇÙng ÇÀu m¶t h¶i ÇÒng tÜ§ng lãnh Çäo chánh ông ThiŒu không? Và lÀn Çó tôi Çã ngÒi nói chuyŒn v§i tÜ§ng TrÜªng khá lâu. Trong câu chuyŒn, tôi xin trung tÜ§ng cho bi‰t nhÆn xét cûa trung tÜ§ng vŠ tình hình quân s¿ tåi vùng ÇÎa ÇÀu gi§i tuy‰n, rÒi nhân Çó xin ÇÜ®c bi‰t š nghï cûa ông vŠ tình hình chính trÎ tåi Sàigon khi phong trào chÓng T°ng thÓng ThiŒu ngày càng lên cao. TÜ§ng TrÜªng tÕ ra h‰t sÙc kín Çáo, không b¶c l¶ thái Ç¶ gì rõ rŒt ÇÓi v§i gi§i cÀm quyŠn trung ÜÖng, chÌ nói là ông ngày Çêm lo bäo vŒ an ninh vùng ÇÎa ÇÀu nên ít quan tâm
Ç‰n các bi‰n chuy‹n chính trÎ. Khi tôi nhin th£ng vào m¡t trung tÜ§ng và nói:
"ThÜa trung tÜ§ng, trong chính gì§i và nhÃt là trong l§p thanh niên sinh viên trÈ tu°i mà tôi ÇÜ®c nhiŠu dÎp ti‰p xúc, m†i ngÜ©i ÇŠu kÿ v†ng trung tÜ§ng là ngÜ©i có th‹ làm chuy‹n Ç°i tình hình ngày càng xÃu Çi rõ rŒt cûa miŠn Nam cä vŠ quân s¿ lÅn chính trÎ."

TÜ§ng Ngô Quang TrÜªng không nói gì. Ông ÇÜa Çi‰u thuÓc lên môi rÒi châm lºa ÇÓt. ñôi m¡t ông mÖ màng nhìn theo khói thuÓc tan loãng vào không trung... ThÃy cu¶c g¥p g« cÛng Çã lâu và nhân dÎp trung tá ñÙc, chánh væn phòng cûa ông vào trình công viŒc, tôi xin phép ki‰u tØ. Khi b¡t tay, trung tÜ§ng nhìn tôi và nói: "Tình hình khó khæn và phÙc tåp l¡m giáo sÜ å. Có nh»ng ÇiŠu mà mình tÜªng là có th‹ th¿c hiŒn ÇÜ®c trên chi‰n trÜ©ng mà cûng Çành bó tay, huÓng hÒ gì..." Trung tÜ§ng ngØng ª Çây không nói ti‰p... chúng tôi xi‰t tay tØ giã.

Bây gi© xin trª låi bu°i g¥p g« gi»a trung tÜ§ng, giáo sÜ Ngô ñÒng và tôi vào nh»ng
ngày mà ñà N¤ng hÃp hÓi và quân Çoàn I coi nhÜ s¡p sºa tan hàng. Khi chúng tôi Ç‰n b¶ tÜ lŒnh quân Çoàn khoäng 4 gi© chiŠu ngày 18-3-75 (?) thi trung tÜ§ng Çã có m¥t Ç‹ ti‰p chúng tôi. G.S. Ngô ñÒng liŠn trình bày ngay d¿ ÇÎnh cûa chúng tôi muÓn kêu g†i m†i thành phÀn dân chúng ÇÎa phÜÖng thành lÆp "Ñy ban nhân dân hÆu phÜÖng y‹m tr® tiŠn tuy‰n" Ç‹ tÕ rõ s¿ Çoàn k‰t quân dân m¶t lòng trong viŒc bäo vŒ quê hÜÖng. TÜ§ng TrÜªng tÕ ra h‰t sÙc xúc Ç¶ng. Tuy nhiên gi†ng ông buÒn buÒn: "Tình hình quân s¿ bây gì© Çang ngày càng trÀm tr†ng. ViŒc gi» an ninh cho vòng Çai chung quanh ñà N¤ng bây gì© chÌ còn ÇÜ®c tính tØng ngày tØng gì©". Trung tÜ§ng bày tÕ lòng cäm Ön vŠ š ki‰n cûa G.S. Ngô ñÒng nhÜng ông không có ÇŠ nghÎ gì hay thái Ç¶ h° tr® tích c¿c cho d¿ ÇÎnh này.
Bây gi© sau hÖn 1/4 th‰ k›, Ç†c låi l©i trÀn tình cûa Trung tÜ§ng trên báo chi m§i hay r¢ng viŒc mÃt Hu‰ và Quân Çoàn I cÛng nhÜ mÃt Cao nguyên (vùng II) Çã ÇÜ®c t°ng thÓng ThiŒu quy‰t ÇÎnh và thông báo cho tÜ§ng TrÜªng ngày 13-3-75 khi ông ÇÜ®c TT ThiŒu triŒu tÆp vŠ Dinh ñ¶c LÆp.

Xin hãy nghe tÜ§ng TrÜªng k‹ låi:
"Ngày 13-03-1975, tôi ÇÜ®c lŒnh vào Sàigòn h†p, tôi vào Ç‰n Sài Gòn nhÜng v§i s¿ ngåc nhiên là chÌ có mình tôi vào g¥p T°ng thÓng và thû tÜ§ng (TrÀn ThiŒn Khiêm) mà thôi. Ngoài tôi ra, không có ai khác. ThÜ©ng lŒ, khi ÇÜ®c lŒnh vŠ Saigon h†p thì ÇŠu có ÇÀy Çû m¥t các vÎ tÜ lŒnh quân Çoàn và tÜ lŒnh các quân binh chûng khác. LÀn này, thì chÌ có m¶t minh tôi thôi. Tôi th¡c m¡c lo l¡ng. NhÜng khi TT ThiŒu cho bi‰t š ÇÎnh cûa ông là phäi rút bÕ quân Çoàn I ngay hôm nay thì tôi m§i v« lë, cay Ç¡ng và uÃt Ùc vì lŒnh ra quá Ç¶t ng¶t ngoài sÙc tÜªng tÜ®ng và ngoài Ü§c muÓn cûa tôi. ThÆt ra, lúc Çó tình hình tåi Hu‰, Quäng Ngãi và ñà N¤ng tuy có hÖi n¥ng nŠ vì ÇÎch tÃn công liên ti‰p, tuy nhiên tôi Çû sÙc chÓng gi» và së tæng cÜ©ng sÜ Çoàn Dù cùng v§i Thûy quân Løc Chi‰n ra nh»ng vùng Çó Ç‹ lÃy låi Üu th‰. Tôi
trình bày c¥n kë nh»ng š ki‰n cÛng nhÜ nh»ng d¿ ÇÎnh cûa tôi lên t°ng thÓng và thû tÜ§ng nhÜng không ÇÜ®c chÃp nhÆn. LŒnh bÃt di bÃt dÎch là: "Phäi rút quân Çoàn I càng s§m càng hay."

"...Sau Çó tôi suy nghï kÏ hÖn và quy‰t ÇÎnh g†i Çåi tÜ§ng Cao Væn Viên nh© xin TT ThiŒu cho tôi ÇÜ®c dùng m†i cách Ç‹ gi» Hu‰ và vùng I. Làm sao tôi có th‹ bÕ Hu‰ và vùng I? Làm sao tôi bÕ ÇÜ®c vùng ÇÃt sÕi Çá này khi bao nhiêu chi‰n h»u cûa tôi Çã Ç° máu Ç‹ gìn gi»? NhÃt là trong vø MÆu Thân, máu anh em Çã Ç° nhiŠu.

T°ng thÓng ThiŒu rung Ç¶ng chÃp thuÆn cho tôi gi» Hu‰. Sáng 18-3-75, tôi ra Hu‰ g¥p tÜ§ng Lâm Quang Thi (tÜ lŒnh phó quân Çoàn I) vÓn là ngÜ©i Çang chÌ huy tåi Hu‰. Tôi chÌ thÎ : Gi» Hu‰ cho thÆt v»ng. ChiŠu hôm Çó vŠ Ç‰n ñà N¤ng, tôi nhÆn ÇÜ®c m¶t lŒnh do ñåi tÜ§ng Cao Væn Viên thØa lŒnh TT yêu cÀu tôi "bÕ Hu‰". LŒnh Çó làm cho tôi ch‰t l¥ng ngÜ©i. Vì m§i bu°i sáng nay ª Hu‰, tôi Çã ra lŒnh cho tÜ§ng Thi gi» Hu‰. Bây gi© Ç¶t nhiên ÇÜ®c lŒnh bÕ thì tôi bi‰t æn nói làm sao v§i tÜ§ng Thi và anh em binh sï Çây. NhÜng tôi vÅn phäi Çành thi hành theo lŒnh trên. Tôi g†i ÇiŒn thoåi thông báo lŒnh bÕ Hu‰ cho tÜ§ngThi. TÜ§ng Thi trä l©i ngay: "Ÿ Hu‰ bây gi© xã Ãp phÜ©ng khóm tÓt quá, Çâu Çâu tình hình cÛng
tÓt cä, mà tåi sao anh bäo tôi bÕ là bÕ làm sao? Tôi buÒn bã trä l©i," Tôi bi‰t rÒi, nhÜng xin anh bÕ Hu‰ dùm tôi, Çó là lŒnh trên, không bÕ là không ÇÜ®c." K‰t quä là tÜ§ng Thi thi hành lŒnh bÕ Hu‰, và dÒn quân Ç‰n cºa ThuÆn An Ç‹ tàu Häi quân chª lính vŠ ñà N¤ng."

Xin xem thêm ª báo Chính LuÆn ª Seattle sÓ 139 ra ngày 6-8-99 dÜ§i t¿a ÇŠ "Tåi Sao
Tôi BÕ Quân ñoàn I? " cûa tÜ§ng Ngô Quang TrÜªng).
Xin trª låi bu°i g¥p g« cuÓi cùng tåi B¶ tÜ lŒnh Quân Çoàn I ngày 18-3-75 (?).. b¡t tay
tiÍn chúng tôi ra khÕi b¶ tÜ lŒnh lúc Çó khoäng 4 gi© 30, tôi nhìn kÏ tÜ§ng TrÜªng thÃy ông gÀy hÖn trÜ§c rÃt nhiŠu, Çôi m¡t sâu hÖn dù vÅn còn linh Çng. Khi ra t§i cºa, trung tÜ§ng n¡m tay tôi và nói nhÕ "Giáo sÜ nên Çem gia Çình vào Sài gòn càng s§m càng tÓt". Tôi nhìn th£ng vào ông và có cäm tÜªng khó g¥p låi vÎ tÜ§ng mà mình Çã tØng coi nhÜ là thÀn tÜ®ng. Và quä thÆt, tØ lÀn g¥p g« Çó, cho Ç‰n mãi 20 næm sau (tháng 4/95) trong chuy‰n vŠ thæm Hoa ThÎnh ñÓn, sau khi vØa Ç‰n Hoa Kÿ tôi m§i g¥p låi tÜ§ng TrÜªng tåi tÜ gia ª thành phÓ Springfield, Virginia.

Sau khi liên låc ÇÜ®c v§i Çåi tá ñào M¶ng Xuân (ngÜ©i rÃt gÀn gÛi v§i tÜ§ngTrÜªng ª häi ngoåi), tôi xin Çåi tá thu x‰p Ç‹ tôi có dÎp hånh ng¶ v§i tÜ§ngTrÜªng sau 20 næm tr©i cách biŒt. TÜ§ng TrÜªng hËn g¥p tåi m¶t quán phª (tôi không nh§ tên) ª Hoa ThÎnh ñÓn vào bu°i trÜa. Cùng Çi v§i tôi lúc Çó có giáo sÜ NguyÍn Lš TÜªng và anh Lê QuyŠn (chû tÎch ban ñåi diŒn C¶ng ÇÒng Hoa ThÎnh ñÓn lúc Ãy). Chúng tôi g¥p låi nhau trong m¶t hoàn cänh thÆt bÃt ng©. Tôi n¡m ch¥t tay tÜ§ng TrÜªng vÅn khuôn m¥t kh¡c kh° Çó vÅn dáng dÃp cao và Óm Çó, vÅn v§i Çôi m¡t sâu và sáng Çó, 20 næm sau vÅn không có gì thay Ç°i, chÌ có mái tóc Çã ngã màu muÓi tiêu. Sau khi dùng b»a æn trÜa nhË, anh TÜªng và anh QuyŠn chào tØ giä,
còn tôi lên xe vŠ nhà tÜ§ng TrÜªng ª Springfield và ª låi cho Ç‰n tÓi mÎt m§i tØ giã ra
vŠ.

Có nh»ng chuyŒn gì Ç‹ nh¡c låi, Ç‹ nói ra sau 2 thÆp niên xa cách?
VØa bÜ§c vào c°ng, chúng tôi g¥p ngay bà Ngô Quang TrÜªng. Bà vÅn còn gi» låi nét ÇËp quš phái cûa ngày nào. Tôi cúi ÇÀu chào khi tÜ§ng TrÜªng gi§i thiŒu. Bà TrÜªng Çi vào trong m¶t chÓc rÒi trª ra v§i hai tách cà phê s»a Ç‹ trên bàn và m¶t dïa bánh bích qui. Bây gi© tôi m§i có thì gi© nói chuyŒn v§i tÜ§ng TrÜªng nhiŠu hÖn. Không có gì thú vÎ và quš b¢ng g¥p låi cÓ nhân, nhÃt là khi ngÒi trÜ§c m¥t mình là con ngÜ©i mà 20 næm vŠ trÜ§c là m¶t vÎ tÜ§ng v§i hào quang sáng chói và n‰u miŠn Nam không mÃt, bi‰t Çâu chØng tÜ§ng TrÜªng së Çóng vai trò quan tr†ng trên giòng sº ViŒt. Quä thÆt, bi‰t Çâu chØng khi th‰ hŒ trÈ nhÜ chúng tôi và bao l§p thanh niên sinh viên khác ª miŠn Nam ÇŠu coi tÜ§ng TrÜªng là vÎ tÜ§ng không nh»ng h‰t sÙc tài ba mà låi còn rÃt trong såch n»a. Tôi khÕi cÀn nh¡c låi ª Çây nhÆn xét
cûa ñåi tÜ§ng MÏ Norman Schwazkopf trong cuÓn sách hÒi kš mang tên: "It does not
take a hero", trong Çó có Çoån khá dài dành Ç‹ ca ng®i thiên tài quân s¿ cûa tÜ§ng
TrÜªng khi ông này còn là Çåi tá và tÜ§ng Norman là thi‰u tá cÓ vÃn.

TÜ§ng TrÜªng vÅn gi» thói quen hút thuÓc lá liên miên nhÜ 20 næm trÜ§c, khi‰n tôi trong câu chuyŒn hàn huyên và bên cÓc cà phê bÓc khói mà bên ngoài thì mÜa lâm râm nhÜ bÀu tr©i ª quê nhà, cÛng Çã phì phà Çi‰u thuÓc phä khói mông lung. Có ÇiŠu tôi không thÃy bà TrÜªng tÕ dÃu phiŠn hà gì cä khi khói thuÓc tràn ngÆp cä phòng khách.

Sau nh»ng han hÕi vŠ gia Çình, con cái, tôi nói v§i tÜ§ng TrÜªng là tôi ÇÎnh vi‰t cuÓn sách vŠ chi‰n tranh VN và hy v†ng tÜ§ng TrÜªng së là m¶t trong nh»ng nhân chÙng sÓng vào giai Çoån søp Ç° cûa nŠn ñŒ II C¶ng Hòa. Trong câu chuyŒn, tôi ÇŠ nghÎ tÜ§ng TrÜªng nên vi‰t låi hÒi kš Ç‹ giúp cho các nhà sº h†c sau này có nhiŠu tÜ liŒu. TÜ§ng TrÜªng cho bi‰t là bè bån Çã thúc ÇÄy ông làm viŒc này nhÜng ông vÅn cÙ Ç¡n Ço mãi vì s¿ thÆt khi phäi nói ra së mÃt lòng nhiŠu ngÜ©i. Và gi†ng ông trÀm xuÓng buÒn buÒn: "Trong tâm tÜ sâu th£m, tôi vÅn cäm thÃy mình có t¶i v§i T° quÓc, v§i ngÜ©i dân khi không bäo vŒ ÇÜ®c vùng ÇÃt mà mình trách nhiŒm. N‡i buÒn càng l§n hÖn khi mình vÜ®t thoát ra ÇÜ®c nÜ§c ngoài
trong khi bi‰t bao chi‰n h»u cûa mình phäi vào các nhà tù kh° sai, sÓ khác phäi bÕ mình trên ÇÜ©ng vÜ®t thoát..." Tôi kính tr†ng š nghï ÇÀy tinh thÀn trách nhiŒm này cûa Trung tÜ§ng. Tôi tin r¢ng lÎch sº rÃt công minh khi luÆn xét công t¶i cûa nh»ng ai th¿c s¿ chÎu trách nhiŒm trong viŒc søp Ç° cûa ch‰ Ç¶ C¶ng Hòa tåi MiŠn Nam.

G¥p tÜ§ng TrÜªng lÀn cuÓi cùng tåi B¶ TÜ LŒnh Quân ñoàn I Çóng ª ñà N¤ng vào tháng 3-75 rÒi Ç‰n 20 næm sau vào tháng 4-95, tôi m§i có dÎp g¥p låi vÎ tÜ§ng mà mình h‰t lòng quš tr†ng trong chuy‰n vŠ thæm Hoa ThÎnh ñÓn khi tôi vØa m§i Ç‰n Hoa Kÿ theo diŒn HO. 28 (tháng 11-94). Hai thÆp niên không là bao so v§i chiŠu dài cûa lÎch sº dân t¶c, nhÜng 20 næm so v§i Ç©i ngÜ©i thì Çâu phäi là ng¡n ngûi, nhÃt là 20 næm ÇÀy thæng trÀm dâu bi‹n cûa m¶t thân phÆn tù ÇÀy trên quê nhà tæm tÓi. G¥p nhau trên m¶t ÇÃt nÜ§c xa quê nhà cä m¶t Çåi dÜÖng mênh mông quä là ÇiŠu vÜ®t quá mong Ü§c cûa con ngÜ©i. Th‰ mà ÇiŠu này trong th¿c t‰, Çã trª thành hiŒn th¿c./

                                                          San Jose, nh»ng ngày hÒi tÜªng låi tháng TÜ Çen 1975...
                                                                                        Lê ñình Cai