Giaùo sö Taâm Traøng Ngo Troïng Anh

                                             Taác loøng coá quoác tha höông,
                                        Ñöôøng kia, noãi noï ngoån ngang bôøi bôøi....
                                                                                   (Truyeän Kieàu)

A. Baûo veä Ñaïo Phaùp vaø Daân Toäc.
        Chuû tröông Baûo Veä Ñaïo Phaùp vaø Daân Toäc ngaøy nay, neáu thieáu giaûi thích, coù theå bò hieåu laàm vì theá giôùi khaép moïi nôi ñeàu ngaùn chieán tranh, maëc daàu cuïc boä, giöõa caùc toân giaùo ñoäc toân vaø saéc toäc quaù khích (ví duï Aí Nhó Lan, Phi Chaâu, Kosovo, Kashmir, ÑoângTimor vaø ngay Tích Lan vôùi daân toäc Tamil). Rieâng ñoái vôùi ngöôøi Vieät, moät soá cho raèng chuû tröông naøy raát deã laâm vaøo meâ hoàn traän cuûa ngöôøi coäng saûn. Hoï coù sôû tröôøng ñem chuû nghóa daân toäc laïc haäu (choáng ngöôøi da traéng) vaø tuyeân vaän hoâ haøo naøo laø: tình töï daân toäc, vaên hoaù daân toäc, Phaät giaùo daân toäc v.v. ñeå coø moài khoáng cheá caùc hoaït ñoäng hoä phaùp cöùu daân toäc cuûa Giaùo Hoäi PGVNTN. Danh töø daân toäc ñöôcï hoï kieám caùch thay theá daàn daàn cho danh töø nhaân daân ngaøy caøng khoù nghe (ví duï uûy ban nhaân daân, toaø aùn nhaân daân, coâng an nhaân daân, kieåm saùt nhaân daân v.v..).  Neáu chuùng ta khoâng ñeà phoøng thì mai ñaây con chaùu chuùng ta seõ hoâ to khaåu hieäu "Baûo Veä Ñaïo Baùc vaø Nhaân Daân" thay vì "Baûo Veä Ñaïo Phaùp vaø Daân Toäc".  Lòch söû chuùng minh ñieàu naøy: Naêm 1945 toaøn quoác ñaõ bò Hoà Chí Minh löøa bòp baèng khaåu hieäu Yeâu Nöôùc laø Choáng Ngoaïi Xaâm ñeå ngaøy nay coäng saûn coù theå duøng baïo löïc coâng an khoáng cheá toaøn daân phuïc tuøng khaåu hieäu: "Yeâu Nöôùc töùc Yeâu Xaõ Hoäi Chuû Nghóa".

        Ñeå ñoùng goùp moät caùch thieát thöïc vaøo coâng cuoäc Baûo Veä Ñaïo Phaùp vaø Daân Toäc chuùng ta chæ caàn trôû veà nguoàn vôùi truyeàn thoáng dung hoùa cuûa daân toäc Vieät vaø tinh thaàn dung hoùa cuûa Ñaïo Phaät. Chæ coù theá thoâi. Nhöng phaûi nhôù: dung hoùa phaûi trung thöïc; truyeàn thoáng dung hoùa cuûa daân toäc Vieät khoâng coù nghóa laø dung tuùng nhöõng caùi meänh danh daân toäc cuûa coäng saûn ñeå töø khöôùc Toå Huøng Vöông vaø buoäc daân Vieät phaûi baùi laïy toå Maùc-Leâ(1). Truyeàn thoáng dung hoùa cuûa Ñaïo Phaùp khoâng coù nghóa laø dung tuùng caùi meänh danh Phaât giaùo ñeå vaát boû Kinh Phaät vaø chö Toå xem nhö gaùnh naëng treân vai vaø xem Thöôïng Ñeá laø baäc sinh ra ngöôøi keå caû Buït(2). Dung hoaù ñaâu phaûi dung tuùng ñeå ñeán noãi bò coäng saûn lôïi duïng vaø thao tuùng laïi.

B. Nguoàn goác vaên hoùa daân toäc Vieät.
        Caùc tö lieäu nhaân chuûng hoïc, khaûo coå hoïc veà nguoàn goác con ngöôøi Ñoâng AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ thu thaäp töø caùc cuoäc nghieân cöùu khoa hoïc cuoái theá kyû 20 vaø daàu 21  vaø caùc khaùm phaù môùi theo Baùo Caùo Khoa Hoïc cuûa Giaùo Sö  I.Y. Chu) (xem Taäp san Tö Töoûng soá 7 trang 9 (4/99) baøi cuûa Nguyeãn Ñöùc Hieäp Ph.D.) cho bieát moät boä phaän con ngöôøi thôøi tieàn söû ôû Vieät Nam ñaõ ñi leân höôùng Baéc vaøo ñòa phaän Trung Quoác vaø ñaõ goùp phaàn döïng neân neàn vaên hoùa coå ñaïi Trung Hoa. Giaùo sö Joseph Needham trong boä “saùch Science and Civilization in China” cuõng ñaõ khaúng ñònh ñieàu ñoù. Trong baøi Vaên Hoùa Ñoâng Sôn (Tö Töôûng soá 4 trang 26)  Giaùo Sö Cung  Ñình Thanh cho bieát söû gia haøng ñaàu Trung Hoa Tröông Quang Tröïc toùm löôïc baèng hai nhaän xeùt sau (Archaelogy of Ancient China, 1977, trang 640):

        - Nguoàn goác thöïc söï Hoa Haùn chæ laø phaàn nhoû, nhöng sau khi nhaø Taàn thoáng nhaát thì daân toäc thoáng nhaát aáy laø daân toäc Trung Hoa
        - Nhöõng neàn vaên hoùa ñòa phöông thôøi tieàn söû, sau khi thoáng nhaát, ñaõ trôû thaønh moät boä phaän cuûa vaên hoaù Trung Hoa.

        Hoïc giaû ngöôøi Nga (Chesnow, 1977 trang 133)  nhaän ñònh: Tröôùc nhaø Thöông, vaên hoùa Trung hoa ñöôïc hình thaønh vôùi söï baûo trôï (patronage) cuûa vaên hoùa Phöông Nam, vaø sau nhaø Thöông, laø do vaên hoùa phöông Taây...

        Noùi toùm, vaên hoùa Ñoâng Sôn thôøi tieàn söû  ñaõ hieän dieän tröôùc khi Trung hoa thoáng nhaát, vaø vaên hoùa Phöông Nam ñaõ baûo trôï cho söï hình thaønh vaên hoùa Trung Hoa tröôùc nhaø Thöông. Taát caû cho ta pheùp keát luaän vôùi GS Cung Ñình Thanh raèng vaên hoaù Ñoâng Sôn quaû laø vaên hoùa ñaõ leân ñeán ñænh cao cuûa noù trong thôøi ñaïi ñoàng thau, khi nhaân loaïi baét ñaàu döïng nöôùc. Taïi vuøng ñaát nay laø Vieät Nam, vaên hoùa Ñoâng Sôn ñaõ taïo thaønh caùi neàn voâ cuøng vöõng chaéc, töø ñoù caùc vua Huøng ñaõ döïng neân nhaø nöôùc Vaên Lang vaäy.

        C. Chuû tröông huûy dieät vaên hoùa daân toäc ñeå tieán tôùi vaên hoùa xaõ hoäi chuû nghóa.
Ngay trong Tö øÑieån Tieáng Vieät cuûa coäng saûn (Nhaø Xuaát Baûn Khoa Hoïc Xaõ Hoäi, 1967, trang 1110)  danh töø vaên hoùa coù nghóa laø: Heä thoáng tri thöùc maø loaøi ngöôøi xaây döïng neân, nhaèm thoaû maõn nhöõng nhu caàu veà vaät chaát vaø tinh thaàn trong nhöõng ñieàu kieän khoâng gian vaø thôøi gian nhaát ñònh, ví duï Vaên Hoùa VN, vaên hoaù Phaùp, vaên hoaù XHCN.

        Ñoù laø moät ñònh nghóa cheát khoâ coát laøm maát söùc soáng cuûa truyeàn thoáng vaên hoùa daân toäc ñeå môû ñöôøng cho caùi goïi laø vaên hoùa xaõ hoäi chuû nghóa duy vaät VN. Vaên hoùa luoân luoân soáng ñoäng vôùi ñònh nghóa cuûa Ñaøo Duy Anh: vaên hoùa laø vaên vaät vaø giaùo hoaù, Duøng vaên töï maø giaùo hoùa cho ngöôøi. Vaên vaät laø nhöõng saûn phaåm cuûa vaên hoùa nhö leã nhaïc, cheá ñoä v.v.

        Neáp soáng vaên hoùa luoân luoân dieãn bieán theo thôøi gian vaø khoâng gian moät caùch lieân tuïc nhö moät con soâng troâi chaûy, khoâng ngöøng, quanh co uoán khuùc tuøy theo ñòa hình ñoâi bôø roäng heïp. Laøm sao maø chaám döùt baèng baïo löïc duy vaät moät daân toäc Vieät boán ngaøn naêm vaên hieán, moät ñaát Vieät boán ngaøn naêm vaên vaät. Vaên hoùa daân toäc Vieät Nam coù theå töôïng tröng baèng moät chaäu caây tinh thaàn ñöôïc saên soùc (culture-giaùo hoùa)  ñeå ñaâm hoa nôû traùi vaên vaät-vaên hieán vôùi teân goïi chung laø vaên minh (civilization). Vaø vaên minh vaãn theo theo Ñaøo Duy Anh laø ”caùi tia cuûa ñaïo ñöùc, phaùt hieän ra ôû nôi chính trò, phaùp luaät, hoïc thuaät, ñieån chöông v.v. Phaûn ñoái vôùi daõ man”.

        Khoâng theå naøo böùng caây vaên hoùa ñaïo ñöùc Vieät Nam ñeå troàng caây vaên hoùa daõ man Xaõ Hoäi Chuû Nghiaõ ñöôïc. Muoán böùng caây daân toäc vaø traùnh phaûn öùng ñoàng baøo coäng saûn VN duøng phöông phaùp vöøa ñoát nhaø vöøa la laøng  theo kieåu: laøm kinh teá thò tröôøng trong ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa nhö sau: Moät maët cho thaønh laäp Vieän Khaûo Coå naêm 1968 , maët khaùc chuû tröông hoaëc dung tuùng cho ñaûng vieân caùc caáp tha hoà ñaøo bôùi moà maû laêng taåm ñeå cöôùp coå vaät khaép nôi suoát 50 naêm cho ñeán baây giôø.  GS Nguyeãn Höõu Thöù coù vieát moät baøi veà vuï troäm vaøng ngoïc cuûa laêng Thaùi Haäu Töø Duõ taïi Hueá do söï toa raäp töø teân aên troäm, qua coâng an cho ñeán toaø aùn vôùi söï chöùng kieán cuûa baø con haøng xoùm laùng gieàng taïi laêng. Nhaø nöôùc nhôø daân chuùng giuùp coâng an theo doõi rình baét teân troäm taïi traän giao toøa cuøng tang vaät roài toaø giam keû gian nhöng laøm maát luoân tang vaät khoâng traû laïi.
Tôø Vaên Hoùa soá 1720 ngaøy 20/12/99 coù nhan ñeà hy höõu “Quoác Baûo VN Vuôït Bieân sang Taøu, Töôïng Phaät Baø Ngaøn Maét Bò Troäm”(4)

Phaïm Cao Döông trong ñoaïn “Laøm gì ñöôïc baây giôø?” (Tö Töôûng soá 7, trang 15)  vieát: ”Ngöôøi ta coù theå hieåu ñöôïc söï beâ boái trong vieäc baûo toàn caùc coå tích khieán cho 80% caùc di tích ôû Haø Noäi bò hö haïi daàn do vieäc laõnh ñaïo ñaát nöôùc bôûi nhöõng ngöôøi coù trình ñoä vaên hoùa keùm, chæ ham duøng baïo löïc, ñaùnh nhau gioûi ôû trong röøng, ngoaøi ra khoâng bieát gì caû. Nhöng ngöôøi ta khoâng theå hieåu ñöôïc baèng caùch suy luaän bình thöôøng nhö laø coâng daân moät nöôùc bình thöôøng khi nhöõng pho töôïng raát naëng vaãn coù theå bò keû gian khieâng ñi trong khi löïc löôïng coâng an nhaân daân thì ñaày raãy. Baây giôø thì cuûa ñaõ maát, tìm laïi ñöôïc khoâng phaûi deã, roài thu hoài laïi ñöôïc hay khoâng laïi laø chuyeän khaùc. Caùi ñau vaø cuõng laø ñieàu mæa mai ñoái vôùi ngöôøi Vieät laø raát nhieàu nhöõng coå vaät naøy laø thuoäc nhieàu traêm naêm tröôùc. Traûi bao thôøi loaïn laïc, taát caû vaãn coøn ñoù vaø ñöôïc chính ngöôøi daân töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc noái tieáp nhau gìn giöõ. (Lôøi baøn theâm: ñaïo ñöùc vaên hoaù daân toäc VN töï do chính laø ôû ñaây). Caùc chính quyeàn bò goïi laø phong kieán, toài teä xaáu xa khoâng heà ñuïng tôùi.
        Ngöôøi phöông baéc vaø ngöôøi phöông taây cuõng khoâng ñuïng tôùi ñöôïc. Baây giôø döôùi moät chính quyeàn ñöôïc goïi laø cuûa nhaân daân chuùng ta bò cöôùp maát (Lôøi baøn theâm: ñaïo ñöùc xaõ hoäi chuû nghóa quoác teá phaûn daân toäc chính laø ôû ñaây). Cuõng vaäy, traûi bao nhieâu theá kyû, ngöôøi ra  ta raát sôï chuyeän aên chaép chuoâng chuøa hay baát cöù caùi gì cuûa Phaät cuûa chuøa thì baây giôø ngöôøi ta aên caép heát, keå caû töôïng Phaät. Ñieàu naøy cuõng deã hieåu vì tín ngöôõng con ngöôøi ñaõ bò phuû nhaän. Nhöng ñoù chæ laø chuyeän troäm caép, coøn chuyeän baûo toàn gìn giöõ vaø tu söûa caùc coå tích thì sao?" (Lôøi baøn theâm: Vieän Khaûo Coå ñöôïc nhaø nöôùc thaønh laäp naêm 1968(3) (thay vì 1945 hay 1954) coát ñeå nhaän tieàn taøi trôï cuûa Cô Quan Vaên Hoùa Lieân Hieäp Quoác vaø thu huùt khaùch du lòch do quoác teá. Nhöng daàu sao vieän naøy cuõng laø caùi may cho daân toäc vì thaø coù coøn hôn khoâng (coäng saûn theo Mao luoân luoân taøn phaù di tích lòch söû daân toäc). Nhôø vaäy maø nhöõng hoïc giaû Vieän Khaûo Coå Haø Noäi, nhöõng haït kim cöông trong ñoáng raùc khoång loà coäng saûn, ñaõ chöùng minh cuï theå vaø ñöôïc caùc nhaø khaûo coå keå caû Trung Hoa coâng nhaän raèng: vaên hoùa Ñoâng Sôn (thôøi Ñoàng Thau) laø cuûa daân toäc Vieät khoâng phaûi daân toäc Haùn nhö ñaõ hieåu laàm töø laâu).

D. Vaên hoùa daân toäc vaø chính trò.
        Moät saûn phaåm cuûa vaên hoùa daân toäc  laø chính trò hay cheá ñoä cai trò moät nöôùc.Theo töïï ñieån Ñaøo Duy Anh. Nhaø Xuaát Baûn Minh Taân, trang 174, chính laø ngay thaúng, ñuùng vôùi söï thaät, coøn trò laø söûa sai. Chính trò laø goïi chung nhöõng vieäc saép ñaët vaø thi haønh ñeå söûa sai moät nöôùc. Ñoái vôùi ngöôøi daân thì söï söûa sai aáy laø söï giaùo hoùa ngöôøi daân baèng vaên töï vaø vaán ñeà giaùo duïc con caùi ñöùng haøng ñaàu ñoái moïi ngöôøi Vieät Nam. Tinh thaàn naøy ñöôïc bieåu loä qua söï hieáu hoïc cuûa daân Vieät töï do ôû haûi ngoaïi. Trong soá 2000 baèng phaùt minh hay saùng cheá ñöôïc caáp taïi Hoa Kyø coù 100 baèng thuoäc daân Myõ goác Vieät, nghóa laø tyû leä saùng cheá cuûa ngöôøi Myõ goác Vieät laø 1/20 ñoái vôùi 1/130 cuûa ngöôøi Myõ toaøn quoác. Tö töôûng noùi chung cuûa daân toäc Vieät laø dung hoùa taát caû moïi vaên hoùa trung thöïc keå caû vaên hoaù Xaõ Hoäi Chuû Nghóa trung thöïc Baéc AÂu. Ñeå ñaït haïnh phuùc cho daân hoï chuû tröông töï do bình ñaúng, khoâng ñaáu tranh giai caáp ñeå thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi vaø neáu caàn, hoï chaáp nhaän luoân caû vua, nghóa laø quaân chuû laäp hieán theo nguyeän voïng cuûa nhaân daân..
Cheá ñoä meänh danh Xaõ Hoäi Chuû Nghóa ôû VN laø moät quaùi thai bòp bôïm phaûn daân toäc. Chính trò theo coäng saûn “laø quan heä cuûa moät giai caáp naøy ñoái vôùi giai caáp khaùc trong cuoäc ñaáu tranh nhaèm giaønh ñòa vò thoáng trò vaø chính quyeàn trong nöôùc”. (Tö øÑieån Tieáng Vieät. Nhaø Xuaát Baûn Khoa Hoïc Xaõ Hoäi. 1967 trang 206). Nhôø ñònh nghóa chính trò nhö vaäy neân Xaõ Hoäi Chuû Nghóa theo söï chaâm bieám cuûa ngöôøi daân laø  Xoùa Hoïc Con Nít, Xieát Hoïng Con Ngöôøi Xuoáng Hoá Caû Nöôùc, Xeáp Haøng Caû Ngaøy v.v. khoâng theå naøo khaù ñöôïc.

E. Tinh thaàn dung hoùa cuaû tö töôûng daân toäc Vieät.
        Thoâng thöôøng khi nghe ñeán hai chöõ dung hoùa cuûa daân toäc Vieät  thì nhôù ngay caâu Vaïn Haïnh dung tam teá cuûa Thieàn Sö Vaïn Haïnh thôøi nhaø Lyù, töùc söï dung hoùa Tam Giaùo.  Thaät ra tö töôûng Vieät ñaõ coù truyeàn thoáng dung hoùa caên cöù treân huyeàn thoaïi, huyeàn söû, ca dao, tuïc ngöõ, taäp quaùn, phong tuïc, leã hoäi vaø moät soá ít taøi lieäu khaûo coå.  Hoïc giaû Cung Ñình Thanh, trong khi chôø ñôïi söï ñoùng goùp theâm cuûa chö hoïc giaû boán phöông, taïm thôøi phaùc hoïa trong taïp chí Tö Töôûng soá 8 thaùng 6 naêm 2000 (trang 5, 6)  moät ñoaïn goàm 5 tö töôûng daân toäc caên baûn maø toâi xin toùm löôït nhö sau:

                1. Tö  töôûng bình ñaúng ví duï bình ñaúng baåm sinh (Roàng Tieân, 100 tröùng AÂu Cô), bình ñaúng hoân nhaân ( trong löïa choïn: Sôn Tinh Thuûy Tinh, trong ñôøi soáng Chuû Ñoàng Töû)
                2. Tö töôûng ñeà cao tình gia ñình vôï choàng, anh em (Traàu Cau), cha con (Chöû Ñoàng Töû), tình thò toäc (Hoàng Baøng Thò) vaø quoác gia.
                3. Tö töôûng ñeà cao tinh thaàn döïng nöôùc, giöõ nöôùc (Thaùnh Gioùng),döïng nöôùc (Ngö Tinh, Hoà Tinh, Moäc Tinh), quaûn trò ñaát nöôùc (Baùnh Chöng, Baùnh Daày), ñeà phoøng maát nöôùc (Ruøa Thaàn, Mî Chaâu- Troïng Thuûy) ñöôïc ñöa thaønh ñaïo soáng hieän tieàn.
                4. Tö töôûng  cheát laø chöa heát ñeà cao ñôøi sau hay dôû tuøy caùi nhaân ñôøi tröôùc (Chöû Ñoàng  Töû, Quaû Döa Ñoû).
                5. Tö töôûng Ñaïo Ba (Thieân Ñòa Nhaân, Traàu Cau Voâi) ñaët ngöôøi ngang haøng vôùi trôøi ñaát (Baùnh Chöng, Baùnh Daày), ñi ñeán quan nieäm Vaïn Vaät Ñoàng Nhaát Theå (hai GS Nguyeãn Ñaêng Thuïc vaø Kim Ñònh thích moùn naøy laém).

        Tö töôûng bình daân giaûn dò nhöng saâu saéc cuûa ngöôøi noâng daân Vieät chaát phaùc vaø hieáu hoøa laø söï chaáp nhaän moïi söï cai trò cuûa ai ñem laïi cho hoï moät ñôøi soáng oån ñònh bình thöôøng thanh ñaïm. Ngöôøi ta ñi caáy laáy coâng, toâi ñaây ñi caáy coøn troâng nhieàu beà, troâng trôøi troâng nöôùc troâng maây, troâng möa,  troâng gioù troâng ngaøy troâng ñeâm, troâng sao chaân chöùng ñaù meàm, trôøi yeân beå laëng môùi yeân taám loøng.
        Ñeå ñoåi laïi ngöôøi noâng daân naøy saún saøng thi haønh ñuùng nhieäm vuï coâng daân ñoùng thueá thôøi bình vaø hy sinh ñôøi soáng khi coù quoác bieán: Moät tay thì caép hoûa mai, moät tay caép giaùo quan sai xuoáng thuyeàn. Thuøng thuøng troáng ñaùnh nguõ lieân. Böôùùc chaân xuoáng thuyeàn nöôùc maét nhö möa...
       Noâng daân Vieätï khoâng bao giôø ñaáu tranh giai caáp vaø toân troïng nhöõng baäc ñöùc roäng taøi cao. Ruûi gaëp phaûi ngöôøi cai trò xa daân, thieáu ñöùc vaø baát taøi, nhöng neáu ñôøi soáng bình thöôøng khoâng bò xaùo troän nhieàu, hoï vaãn thaàm laëng nhaãn nhuïc chòu ñöïng. Hoï bieát chôø minh chuû laõnh ñaïo hoï ñöùng daäy choáng laïi vaø saün saøng tha thöù neáu keû cai trò coøn giöõ lieâm só bieát hoái haän hay ñaàu haøng.

        Trong nhöõng cuoäc noäi chieán giöõa caùc “Nhaø phong kieán” nhö Trònh/ Maïc, Trònh/Nguyeãn hay Nguyeãn Phuùc vaø Nguyeãn Taây Sôn, söï haän thuø chæ coù giöõa  caùc “nhaø” vôùi nhau coøn binh só hay quan quaân hai beân ñeàu döôïc tha maïng hay söû duïng laïi. Khoâng bao giôø coù vuï thanh toaùn taäp theå ngöôøi voâ toäi nhö coäng saûn VN thöïc hieän trong vuï caûi caùch ruoäng ñaát ngoaøi Baéc, vuï Teát Maäu Thaân ôû Hueá hay vuï taøn saùt caùc ñaïo Cao Ñaøi/Hoaø Haûo trong Nam. Ñoái vôùi keû thuø ngoaïi xaâm thì daân toäc Vieät chuû tröông Taâm coâng:
        Laáy Chí Nhaân maø thay cöôøng ñaïo. Laáy ñaïi nghóa maø thaéng hung taøn.
Chöõ Taâm Nguyeãn Traûi chính laø chöõ Taâm cuûa Nguyeãn Du:
             Thieän caên ôû taïi loøng ta, Chöõ Taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi.

Theo Töï Ñieån Haùn Vieät Ñaøo Duy Anh (1931. trang 242, Taäp Haï) chöû Taâm coù nghóa laø traùi tim; nhöng theo Töø Ñieån Chuyeän Kieàu Ñaøo Duy Anh (1974, trang 360) chöõ Taâm coù nghóa laø loøng xuaát hieän 10 laàn,ï ñoù laø chöõ Taâm Laïc Vieät ví duï: Löûa Taâm caøng daäp caøng noàng, hoaëc Ngaøy pho thuû töï, ñeâm noài taâm höông. Chöõ Taâm daân Vieät  khoâng bao giôø laø traùi tim.
        Söï cao thöôïng cuûa ngöôøi daân Vieät Nam ñöôïc trình baøy vôùi chöõ loøng cuûa Nguyeãn Du vaø chöõ loøng naøy xuaát hieän 162 laàn trong Truyeän Kieàu (Töø Ñieån Chuyeän Kieàu 1974, trang 223) vaø khoâng coù moät chöõ tim naøo hieän dieän trong toaøn Truyeän Kieàu. Vaên hoùa moïi nôi ñeàu “yeâu baèng tim” vaên hoùa daân toäc Vieät “yeâu trong loøng”.

 F. Buïng laøm daï chòu
Naêm 1963, toâi ñöôïc Hoøa Thöôïng Ñoân Haäu (5) keå caâu chuyeän: Moät Töôùng Hoa Kyø ñeán vieáng chuøa Linh Muï vaø hoûi Ngaøi taïi sao buïng Ñöùc Phaät Di Laëc (naèm ngay tröôùc chaùnh ñieän) quaù lôùn nhö vaäy. Ngaøi traû lôøi raèng ñöùc Phaät Di Laëc caûm xuùc baèng buïng (khoâng baèng traùi tim)  vaø suy tö baèng daï (khoâng baèng boä oùc). Buïng laøm daï chòu.  Töôùng Hoa Kyø ñaønh laéc ñaàu khoâng hieåu noåi. Laøm sao maø con ngöôøi coù theå khoâng tính toaùn hôn thieät baèng boä oùc, cuõng nhö khoâng thöông gheùt giaän hôøn baèng traùi tim. Laøm sao maø Töôùng Myõ hieåu ñöôïc oâng Phaät Vieät Nam roäng buïng dung hoùa moïi khaùc bieät theá gian vôùi moät nuï cöôøi hoàn nhieân haøi höôùc.

Ngaøi Linh Muï cöôøi noùi vôùi toâi: Buïng laøm daï chòu laø luaät nhaân quaû, noâm na laø caùi
nghieäp, mình taïo nghieäp nhaân thì mình laõnh nghieäp quaû, nghieäp coù truyeàn kieáp hay
khoâng laø do mình muoán chaám döùt hay khoâng, ñöøng coù keâu trôøi. Thaät ñuùng vôùi caâu Kieàu:
                        Ñaõ mang laáy nghieäp vaøo thaân,
                     Cuõng ñöøng traùch laãn trôøi gaàn, trôøi xa.

Phaïm Coâng Thieän trong taäp Nguyeãn Du, Ñaïi Thi Haøo Daân Toäc, coù 4 ñoaïn noùi veà chöõ Loøng, nhöng ôû ñaây toâi chæ trình  ñoaïn 8 vaø 9:

            1-  ôû ñoaïn 8 “Trieát Lyù Vieät Nam veà Chöõ Loøng” taùc giaû chuù troïng vaøo tö töôûng baát nhò khoâng naêng (chuû theå) vaø khoâng sôû (khaùch theå) cuûa chöõ Loøng ñeå thaåm thaáu yù nghóa cuûa chöõ Trong (loøng) Trung Ñaïo. Taùc giaõ chæ ghi chöõ loøng ñaàu tieân trong caâu nhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng trong ñôøi ngöôøi (traêm naêm trong coõi ngöôøi ta) xem nhö ñaày ñuû,
            2-  vaø ôû ñoaïn  9 “Chöõ Loøng trong Ngoân Ngöõ vaø Tö Töoûng Trieát Lyù cuûa Nguyeãn Du” taùc giaû, tuy trieát gia maø khoâng-trieát gia, coù tieáng raéc roái nhaát veà ngoân ngöõ ñeå trình baøy moät caùch saâu saéc nhöõng tö töôûng giaûn dò nhaát veà Caùi, Con, Con Caùi, v.v.,  ñaõ cho raèng khoâng phaûi deã daøng hieåu ñöôïc Nguyeãn Du maëc daàu vò ñaïi thi haøo daân toäc naøy duøng moät loaïi ngoân ngöõ deã hieåu mua vui cuõng ñöôïc moät vaøi troáng canh, vaø trieát gia nhôù caâu baát nhò khoâng chuû theå khaùch theå, phi khoâng/thôøi gian sau ñaây: Töôûng baây giôø laø bao giôø, Roõ raøng môû maét coøn ngôø chieâm bao. Trieát gia nhôù taát caû chöõ Loøng, baét ñaàu vôùi chöõ Loøng voâ thöôøng laø khoå: Nhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng, roài keát luaän vôùi chöõ Loøng Phaät taïi Taâm: Thieän caên ôû taïi loøng ta.

Xin maïn pheùp nhaéc taùc giaû moät chöõ Loøng ñaëc bieät ôû ñoaïn giöõa:
        Ñeâm thu khaéc laäu canh taøn, Gioù caây truùt laù traêng ngaøn ngaäm göông.
          Loái moøn coû lôït maøu söông. Loøng queâ ñi moät böôùc ñöôøng moät ñau..

Loøng queâ cuûa daân toäc Vieät luoân luoân Töôûng, Bieát, Nhôù, Caûm Thaáy raèng queâ höông
ñang maát daàn voán lieáng gia taøi boán nghìn naêm vaên hieán ñeå ñeán noåi ngaøy nay caûm thaáy thaân taøn trong nöôùc vaø ma daïi ngoaøi nöôùc, daân toäc Vieät laâm naïn ñi moät böôùc ñöôøng moät ñau. Ñau nhaát laø quoác teá taøi phieät/mafia vaø coäng saûn VN ñang duøng thuoác ñoäc ñoâ la quyeát gieát loøng queâ naøy. Nhöng Nhaéc ñeán Nguyeãn Du maø queân noùi Nguyeãn Traûi laø thieáu soùt lôùn, vì Taâm Coâng Bình Ngoâ Ñaïi Caùo laø quyeátø laáy loøng daân - baïn cuõng nhö  thuø-  töùc loøng queâ tröôùc khi Truyeän Kieàu ra ñôøi. Roài caû hai Ngaøi tröôùc sau ñeàu ñöôïc Cô Quan Vaên Hoùa Lieân Hieäp Quoác vinh danh (6) . Ñoù laø vieäc lôùn, coøn vieäc nhoû, noùi ñeán Nguyeân Taùnh vaø noùi ñeán thô Kieàu maø queân thi só Thi Vuõ thì cuõng khoâng oån.

Loøng queâ Voõ Vaên AÙi ñau laém; vaâng, khoán khoå traêm beà. Naêm 1985, thi só keâu gaøo thoáng thieát: Môû mieäng ra chæ nghe noùi ñeán thanh danh caùc oâng aáy (Platon, Aristote, Rousseau... Kant, Nietzsche, Marx, Lenine, Staline, Sartre, Heiñeger, Gasper v.v). Chaúng khaùc gì hoïc giôùi tröôùc kia, quaát roi xuoáng laø Khoång töû vieát, Maïnh Töû vieát... Caûnh huoáng naøy ñöa tôùi phuû nhaän: Vieät Nam khoâng coù trieát hoïc! Vieät Nam khoâng coù tö töôûng! Duø vaãn boâ bo  âñeà cao “4000 naêm vaên hieán”. Khoâng coù tö töôûng, taát nhieân khi haønh ñoäng, ñaønh nhaém maét, döïa löng vaøo caùc trieát gia ngoaïi quoác kia. Ñöông nhieân. Ñieàu aáy thaáy roõ qua cuoäc tranh chaáp Quoác - Coäng khoâng loái thoaùt töø boán möôi naêm qua. Chuùng ta ñaùnh nhau, gieát nhau, caûi taïo nhau... khoâng vì vua Huøng hay 5000 naêm vaên hieán Vieät. Chuùng ta thaûm saùt nhau vì moät lyù leõ ñoäc nhaát: theo hay khoâng theo oâng Marx, oâng Leùnine! (Voõ Vaên Aí . Nguyeãn Traûi, Sinh Thöùc vaø Haønh Ñoäng, trang 13. Gennevilliers, 1.10.85)

        Naêm 1990 oâng vieát tieáp: Chuùng ta thöôøng keâu goïi tôùi daân toäc tính, song trieát hoïc VN laø gì? tö töôûng VN ôû ñaây? Döôøng nhö chöa ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm. Chöa quan taâm tôùi tö töôûng Vieät, thì deã voïng ngoaïi, deã yû laïi tö töôûng nöôùc ngoaøi. Nhö theá, khoù giaûi quyeát khuûng hoaûng vaên hoùa keùo daøi ôû nöôùc ta töø hai theá kyû qua. taïi sao moät daân toäc coù naêm nghìn naêm vaên hieán, maø trong sinh hoaït chæ treo sinh meänh mình vaøo hai thaùi ñoä nghòch lyù nhöng song haønh: baøi ngoaïi vaø yû ngoaïi. Moät maët ñaû phaù chöûi cheâ moïi söï ñeán töø nöôùc khaùc, duø ñoù laø caùc nöôùc laùng gieàng nhö Trung Quoác, Nhaät Baûn... hay xa ôû caùc nöôùc AÂu Myõ. Döông döông töï ñaéc cho ngöôøi Vieät laø Nhaát. Nhöng trong moïi sinh hoaït kieán quoác, töø chính trò ñeán tö töôûng, vaên hoùa vaø khoa hoïc, laïi yû y noâ leä nöôùc ngoaøi. Chôø maõi nhöõng ngoïn ñeøn xanh, khoâng baät leân töø Saøigoøn Hueá, Thaêng Long, maø baät leân töø Maïc Tö Khoa, Baéc Kinh, Paris, Washington, Vatican! Ñaây chính laø noäi dung khuûng hoaûng tö töôûng, khuûng hoaûng vaên hoùa nöôùc ta, daãn tôùi beá taéc chính trò gaàn naêm möôi naêm qua. Nguyeãn Traûi vaø Haønh Ñoäng Vieät ôû theá kyû XV ñaùng laøm tieâu aùn cho chuùng ta suy nghó ñeå naém
baét voán daân toäc ñaàu tö cho hieän taïi haàu khai phoùng töông lai. (Voõ Vaên Aí . Nguyeãn
Traûi, Sinh Thöùc vaø Haønh Ñoäng, trang 6. Paris 12.12.90)

F. Phaät Giaùo vaø tö töôûng daân toäc Vieät
Coâng ñöùc cuûa TT Thích Trí Sieâu (Leâ Maïnh Thaùt) laø voâ löôïng trong coâng cuoäc söu taàm lòch söû Phaät giaùo VN qua caùc thôøi ñaïi 7. Taäp I Lòch Söû Phaät Giaùo Vieät Nam (daøy gaàn 900 trang cuûa troïn boä 3 taäp) ñöôïc Thöôïng Toïa giôùi thieäu nhö sau: Phaät giaùo tuy laø moät hieän töôïng vaên hoùa nöôùc ngoaøi truyeàn vaøo nöôùc ta, ñaõ ñöôïc nhaân daân tieáp thu vaø vaän duïng vaøo ñôøi soáng daân toäc vaø ñoùng moät vai troø lòch söû nhaát ñònh trong coâng cuoäc döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc cuûa daân toäc ta. Cho neân nghieân cöùu kòch söû daân toäc khoâng theå khoâng nghieân cöùu lòch söû Phaät giaùo. Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam ñaõ trôû thaønh moät boä moân cuûa lòch söû daân toäc... Theo chuùng toâi, lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam coù theå chia laøm ba thôøi kyø lôùn: Thôøi kyø thöù nhaát, töø nguyeân khôûi cho ñeán khi Lyù Boân xöng ñeá laäp neân Nhaø Nöôùc Vaïn Xuaân. Thôøi kyø thöù hai, baét ñaàu töø luùc doøng thieàn Phaùp Vaân ra ñôøi cho ñeán cuoái ñôøi Traàn. Thôøi kyø thöù ba, töø ñaàu ñôøi Leâ tôùi caän ñaïi. Moãi giai ñoaïn coù moãi neùt ñaëc tröng vaø moät quaù trình phaùt trieån taát yeáu cuûa noù.  Thaät ra thì daân toäc ta voán coù moät neàn taûng vaên hoùa coù theå noùi laø baåm sinh coù tính chaát ñaëc thuø:  dung hoùa taát caû moïi hieän töôïng vaên hoùa nöôùc ngoaøi truyeàn vaøo nöôùc ta. Nhöõng vaên hoùa aáy ngoaøi Phaät giaùo, nhö Laõo giaùo, Nho Giaùo hay nhöõng toân giaùo khaùc sau naøy ñeàu ñöôïc daân toäc Vieät ñoùn tieáp vôùi moät taám loøng bao dung  ñeå coù theå tieáp thu vaø vaän duïng ñöôïc vaøo ñôøi soáng haèng ngaøy. Thöôïng toïa Trí Sieâu ñaõ laøm moät coâng trình voâ cuøng quí baùu ñeå chöùng minh taïi sao lòch söû Phaät giaùo laïi trôû thaønh moät boä moân cuûa lòch söû daân toäc.

        Muïc ñích haïn cheá cuûa baøi naøy khoâng cho pheùp theo roõi söï tieán trieån lòch söû cuûa moïi söïï dung hoùa giöõa tö töôûng daân toäc Vieät vaø Phaät giaùo hay söï dung hoùa vó ñaïi vôùi taát caû toân giaùo theo quan nieäm Vaïn Vaät Ñoàng Nhaát Theå. Baøi naøy chæ coá gaéng trình baøy moät caùch khieâm toán lyù do taïi sao tö töôûng Phaät giaùo môùi ñöôïc truyeàn vaøo thì gaén boù ngay vôùi tö töôûng daân toäc Vieät moät caùch quaù deã daøng nhö vaäy. Toâi tröïc nhaän ñöôïc ñieàu naøy nhôø thi só Phaïm Thieân Thö, moät tu só hoaøn tuïc, taùc giaû Kinh Ngoïc, Kinh Vaøng v.v.

        Soá laø ñaàu thaäp nieân 80 toâi ñi hôùt toùc ôû vóa heø gaàn Taân Sôn Nhaát. Gaëp anh thôï cuùp raâu toùc daøi phuû vai khoâng laáy gì laøm saïch, nhöng khoâng sao, thôøi buoåi naøy toâi ñaâu daùm ñoøi hoûi gì hôn. Boãng toâi nghe gioïng noùi thoû theû beân tai: Thaày caûi taïo veà khi naøo? Ñeä laø Phaïm Thieân Thö ñaây, thaày khoâng nhìn ra ñaâu. Khoâng daáu gì thaày, ñeä ñang phoå ra thô taäp Baùt Nhaõ Taâm Kinh vôùi töïa laø Kinh Loøng hay Kinh Ruoät, xin Thaày cho bieát yù kieán. Toâi traû lôøi ngay: toâi heát yù kieán. Hay noùi cho ñuùng hôn toâi muoán noùi: Toâi maát thôû. Cuùp toùc xong, ñònh traû tieàn ra veà nhöng thi só khoaùt tay noùi: Thaày heát yù kieán ñöôïc mieãn traû tieàn, caùm ôn thaày ñaõ cho yù kieán!

Chæ coù thi só kieâm tu só môùi tröïc nhaän deã daøng söï töông ñoàng cuûa tinh thaàn Phaät Giaùo vaø tinh thaàn daân toäc Vieät trong moâi tröôøng coäng nghieäp: Hai beân dung hoùa hoå töông cho nhau, vaø ñaây laø moät öùng caûm taâm linh baát khaû tö nghò. Chöõ Taâm trong chuù Baùt Nhaõ Taâm Kinh töùc chöõ Taâm Haùn töï (nöûa vaønh traêng khuyeát ba sao giöõa trôøi) cuõng nhö chöõ Hridaya Phaïn ngöõ laø traùi tim (8) . Nhöng noâng daân Vieät khaùc vôùi taát caû moïi ngöôøi treân theá giôùi ôû ñieåm naøy: chöõ Taâm Baùt Nhaõ vaãn ôû trong loøng queâ daân toäc. Naêm ngaøn naêm vaên hieán laø ôû nôi ñaây.

G. Môû roäng taám loøng
Hoaø Thöôïng Thích Ñöùc Nhuaän (9) giuùp sinh linh rung ñoäng Kinh Loøng, caûm öùng Taâm Coâng Nguyeãn Traõi vaø tröïc nhaän Loøng Queâ Nguyeãn Du trong taùc phaåm Phaät Hoïc Tinh Hoa, Moät Toång Hôïp Ñaïo Lyù (trang 30,31) nhö sau: Cuõng neân noùi: Ñaïo Phaät laø ñaïo cuûa moïi ngöôøi, cuûa muoân loaøi, vôùi giaùo lyù thöïc tieãn ba ñieàu:

            1- Môû roäng coõi loøng ....
            2- Ñöa sinh linh ñeán aùnh saùng chaân lyù.
            3- Xaây döïng moät xaõ hoäi coâng bình vaø haïnh phuùc.

MÔÛ ROÄNG COÕI LOØNG: Taát caû hieän töôïng trong vuõ truï ñeàu coù moái töông quan maät thieát vôùi nhau. Sôû dó coù söï rieâng bieät laø do söï meâ chaáp cuûa töøng caù theå, goïi theo danh töø Phaät hoïc laø “chaáp Ngaõ”. Baèng vaøo “Voâ Ngaõ Phaùp”, ñaïo Phaät khuyeân ta môû roäng hai tay oâm vuõ truï vaøo loøng, vaø ñöøng bao giôø con ngöôøi kheùp kín taâm tö laïi. Haõy saün saøng ñoùn laáy nhaân ñaïo vaø töø bi. Queân ñi nhöõng caùi “ta “ ích kyû, nhoû heïp ñeå ñöôïc yeâu vuõ truï roäng lôùn...

        Ngoä nhaän moät caùi “ta” rieâng bieät, töùc laø taïo moät ung nhoït trong thaân theå vuõ truï.  Bôûi nhaän ñònh nhö vaäy, neân vieäc khuyeân ngöôøi Môû roäng coõi loøng nhaän toaøn theå laø mình, ñaáy laø coâng vieäc tröôùc tieân cuûa ñaïo Phaät.

        Hoøa Thöôïng daïy ñuùng. Phaûi môû roäng coõi loøng môùi coù khaû naêng trí tueä ñöa sinh linh ñeán aùnh saùng chaân lyù vaø coù duõng tính ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi coâng bình vaø haïnh phuùc. Vaø Ngaøi daïy ñoù laø giaùo lyù thöïc tieãn. Ngöôøi noâng daân Vieät raát thöïc tieãn, hoï dung hoùa ngay, nuoát giaùo lyù ñoù vaøo loøng, thuoäc loøng.

        Nhöõng ñaïi sö ngaøy xöa tu cao, hoïc roäng, ñaïo ñöùc bình daân luoân luoân môõ roäng taám loøng neân ñöôïc ñoà chuùng toân kính. Ñeå chaám ñöùt baøi naøy toâi xin trình baøy giai thoaïi bao goàm 12 Nhaân Duyeân vaø Baùt Nhaõ Taâm Kinh baèng 4 caâu thô töù tuyeät noâm na haøi höôùc trong loøng 1 traùi quít daân toäc Höông Caàn, dieãn ñaït caâu "Ai aên aáy no, ai tu aáy chöùng":

            Soá laø caùc thieàn sö daân toäc Vieät thöôøng laø thi só neân Sö Vieân Thaønh chuøa Tra Am (töùc Coâng Toân Hoaøi Traáp doøng Ñònh Vieãn) vaø Sö Giaùc Tieân chuøa Truùc Laâm (xuaát thaân con nhaø doøng doõi, tinh thoâng nho hoïc) laø baïn tu maø cuõng laø baïn thô, thöôøng buùt ñaøm vôùi nhau baèng thô. Sau ñaây laø baøi töù tuyeät vieát trong giaáy hoa tieân ñöôïc Sö Vieân Thaønh cho ñeä töû chuyeån sang Truùc Laâm vôùi moät traùi quít Höông Caàn:

                     Ngoït ngaøo khoâng roõ ñaëng trong loøng,
                      Roõ ñaëng trong loøng, bieát ñuïc trong,
                      Bieát ñuïc trong? haõy xin neám thöû,
                      Haõy xin neám thöû, ngoït ngaøo khoâng?

Ñaëc ñieåm cuûa baøi töù tuyeät Baát khaû tö nghò laøm theo theå voøng troøn: caùc chöõ cuoái caâu 1 truøng vôùi caùc chöõ ñaàu caâu 2 vaø nhö theá, caùc chöõ cuoái caâu 4 laïi truøng vôùi caùc chöõ ñaàu caâu
            1. Sö Vieân Thaønh muoán dieãn taû traùi quít troøn nhö baøi töù tuyeät, laån quaån luaân hoài nhö kieáp chuùng sanh.
            Ñaëc ñieåm cuûa phong kieán daân toäc Vieät laø coù trí tueä trong buïng daï bình daân neân coù khaû naêng laõnh ñaïo moïi coâng cuoäc döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc. Do ñoù daân toäc Vieät töø caáp laõnh ñaïo ñeán noâng daân cuøng nhau suy toân nhöõng böïc toân tuùc roäng coõi loøng, leân laøm quoác sö cuõng laø vieäc deã hieåu thoâi.

        Ñeå chaám döùt baøi naøy toâi xin nguyeän caàu Chö Toân Hoøa Thöôïng, Chö Thöôïng Toïa trong Giaùo Hoäi PGVNTN Haûi Ngoaïi tieáp tuïc môû roäng coõi loøng theo tinh thaàn Chuùc thö ngaøy 15-11-91 cuûa Ngaøi Ñoân Haäu, Chaùnh Thö Kyù Xöû Lyù Vieän Taêng Thoáng gôûi Chö Toân Hoøa Thöôïng, Chö Thöôïng Toïa Trong Hoäi Ñoàng Löôõng Vieän GHPGVNTN nhö sau:

        Toâi tuy xa caùch quyù vò, vaø seõ coøn xa caùch voâ haïn ñònh (Ngaøi vieân tòch ngaøy 23-4-92) nhöng chí nguyeän cuûa toâi vaãn luoân luoân gaén boù cuøng quyù vò treân böôùc ñöôøng phuïc vuï Ñaïo Phaùp – Daân Toäc – Nhaân Loaïi vaø Chuùng sinh.