Tåi ViŒt nam, trܧc 1962, cu¶c sÓng tÜÖng ÇÓi ÇÀy Çû và vui vÈ. Nܧc ª  Sàigòn và các thành phÓ chäy rÃt månh.  TrØ ra m¶t vài nÖi bÎ m¥n và thi‰u nܧc. M¶t phÀn tÌnh Long An, nhÃt là thành phÓ Tân An bÎ nܧc m¥n. M¶t phÀn Thû ñÙc, gÀn Sài gòn ljn mùa hè là khô nu§c, ho¥c bÎ nܧc m¥n.  NhÜng tØ khi c¶ng sän phát Ƕng chi‰n tranh trª låi dܧi danh nghïa M¥t TrÆn Giäi Phóng MiŠn nam thì tình hình ngày càng xÃu xa. ViŒt c¶ng phá nhà máy ÇiŒn, nhà máy nu§c khi‰n cho thành thÎ và nông thôn không có diŒn th¡p sáng và có nܧc Ç‹ t¡m rºa. Trܧc 1975, nhiŠu nhà Çã phäi Çào sâu ª ÇÒng hÒ nܧc Ç‹ múc nܧc ban Çêm nhÜ ª vùng Phú Th†.
Sau 1975, tình hình nܧc uÓng càng khó khæn hÖn, nhiŠu nÖi nu§c không còn chäy n»a. Tåi m¶t vài nÖi, không còn mu‡i n»a và ngÜ©i ta ngû không cÀn mùng. S¿ kiŒn này m¶t ÇiŠu buÒn báo Ƕng nܧc ª ViŒt Nam Çã cån, nhÃt là Sàigòn. Trܧc Çây, Sàigòn cÙ khoäng 6, 7 gi© chiŠu là mu‡i bay vo ve tØng Çàn, nhÃt là mu‡i ª dܧi cÓng rãnh bay lên Çen nghÎt vì trܧc Çây nܧc nhiŠu, nhÃt là cÓng rãnh chÙa nhiŠu nܧc thäi. Trܧc tình trång nܧc uÓng khan hi‰m, ngÜ©i ta phäi thay Óng nܧc m§i vì Óng nܧc cÛ Çã bÎ bùn Çóng nghËt. Nhà có tiŠn trong thành phÓ thì mua máy bÖm, xây hÒ nܧc. Nhà khá giä ª ngoåi ô thì Çào gi‰ng. Nhà nghèo thì ngÜ©i ta phäi chÎu khó thÙc khuya hay dÆy s§m múc nܧc tåi ÇÒng hÒ nܧc. Nhà ª vùng quê thì phäi bÕ tiŠn mua nܧc ho¥c Çi gánh nܧc sông, nܧc gi‰ng. KHoäng næm 2000  thì phÀn l§n các nhà ª Sài gòn  phäi Çào gi‰ng, Çào gi‰ng rÃt sâu mà vÅn không có nܧc. N‰u có thì nܧc cÛng không có mùi vÎ thÖm ngon. Marx nói r¢ng møc tiêu chính cûa cách mång là xóa bÕ s¿ phân biêt gi»a nông thôn và thành thÎ, và ti‰n lên ÇiŒn khí hóa nông thôn. Nay thì thành thÎ thi‰u nܧc cho nên thi‰u ÇiŒn,  nhÃt là mùa n¡ng. Thi‰u ÇiŒn thì thi‰u nܧc.Thi‰u nܧc thì trong bŒnh viŒn bác sï không có nܧc rºa tay trܧc khi m° và sau khi m°. Trong bŒnh viŒn và cÖ quan không có nܧc di cÀu tiêu, nhÃt là bŒnh viên, mùi hôi thÓi không th‹ chÎu n°i. Vì thi‰u nܧc, ngÜ©i ta lÃy nܧc dÖ làm nܧc Çá. Các hàng quán  chÆt ch¶i, thi‰u vŒ sinh, thi‰u nܧc thì khó lòng bäo Çäm thÙc æn ngon và såch.  NhÃt là các hàng rong suÓt ngày chÌ có m¶t thau nܧc, làm sao h† rºa bát, Çïa? Trong nhiŠu næm, dân chúng và cán b¶ Çã Çiên Çàu vì thi‰u ÇiŒn, thi‰u nܧc. Ÿ nhà, m†i ngÜ©i, già trÈ, l§n bé ÇŠu xôn xao vŠ nܧc. Cä nhà phäi thÙc Çêm Ç‹ múc nܧc, vì ban Çêm m§i có nܧc chäy chút ÇÌnh. Có nÖi phäi Çi xa m§i có nܧc, và cÛng phäi canh gi» thÆt s§m mói có ch‡ hÙng nܧc tØng gi†t. Trong cÖ quan, các cán b cÛng lo l¡ng vŠ nܧc, không ai có th‹ an tâm làm viŒc trØ các cán bô g¶c. Vì vÆy khoäng 1990, Sài gòn có tøc ng»:
            " Cä nhà lo viŒc nܧc, cä nܧc lo viŒc nhà""
        Nay thì miŠn B¡c, miŠn Nam và miŠn Trung Çã lên ti‰ng báo Ƕng vŠ nån hån hán. ñÃt Çai khô c¢n, nÙt nÈ. Tåi L¶c Ninh, Bình Long, khoäng 3.500 gia Çình thi‰u nܧc sinh hoåt, và d¿ Çoán cuÓi tháng tÜ næm 2002 së h‰t nܧc. Tåi các vùng Cà Mâu, Kiên Giang, Båc Liêu, Sóc Træng, nܧc m¥n tràn ngÆp ÇÃt liŠn khoäng 30-35 km. Hai huyŒn Ba Tri, GiÒng Trôm ( B‰n Tre) có trên 14 ngàn gia Çình thiéu nܧc. Tåi Gò công Çông và Gò Công tây các tråm cÃp nܧc Çã loan báo chÌ vài ngày n»a thì h‰t nܧc, ngÜ©i ta phäi chª nܧc tØ thành phÓ MÏ tho vŠ cung cÃp. S¿ thiŒt håi rÃt l§n. GÀn 28.000 ha lúa bÎ hån, 14.000 ha càphê, tiêu, b¡p, ÇÆu, bông bÎ khô héo, m¶t sÓ Çã ch‰t, m¶t sÓ ng¡c ngoäi. NhiŠu nÖi sông, kênh Çào chÌ còn là m¶t vŒt nܧc nhÕ nhoi trên m¥t ÇÃt. Hàng træm ngàn khu rØng tràm ª U minh Çã khô héo, nån cháy rØng lan kh¡p nÖi nhÜng không có cách cÙu vãn vì không có nܧc, không có phÜÖng tiên tÓi tân, và cÛng không có Çû ngÜ©i Ç‹ gi» rØng và cÙu rØng. NhiŠu nÖi, nhÃt là tåi Bình ThuÆn, có 85.000 con bò và 9.000 con dê thi‰u nܧc uÓng. 6.500 ha ru¶ng lúa héo hon. Các gi‰ng ÇŠu khô cån. Nay thì kh¢p nܧc ngÜ©i Çua nhau Çào gi‰ng, dù Çào sâu bao nhiêu cÛng không có nܧc.  HÒ thûy l®i, ÇÆp thûy ÇiŒn cÛng cån nܧc. Khi ti‰p thu Sài gòn, c¶ng sän ti‰p thu nhà máy nܧc Biên Hòa là m¶t nhà máy nu§c tân ti‰n nhÃt ñông Nam Á th©i Çó, chính nhà máy nܧc này Çã cho chúng ta nܧc uÓng tåi Biên Hoà, Sài gon thÖm ngon và bäo Çäm vŒ sinh. NhÜng tên giám ÇÓc c¶ng sän láo khoét bäo r¢ng nhà máy này thua nhà máy nܧc Hà N¶i, m¶t nhà máy nܧc cÛ th©i Pháp Çô h¶!( Dï nhiên ngoài b¡c cái gì cÛng tÓt, xã h¶i chû nghïa là nhÃt rÒi!). Chính vì  c¶ng sän nghèo và ngu cho nên Çã phåm nhiŠu sai lÀm khi‰n cho nܧc  ª Sàigon ngày càng thäm håi.
Chúng ta thÃy nh»ng nguyên nhân sau :
1. C¶ng sän cho r¢ng không cÀn bÕ hóa chÃt nhÜ eau de javel  vào nܧc, và cÛng vì không có tiŠn mua hóa chÃt, ho¥c vì æn c¡p hóa chÃt cho nên lÜ®ng hóa chÃt không Çû khi‰n cho nܧc có nhiŠu phèn, nhiŠu bùn. HÆu quä bùn Çóng nghËt Óng nܧc.
2. C¶ng sän ti‰t kiŒm ÇiŒn. Trܧc kia máy bÖm chåy 24/24 gi©, nay m‡i ngày chÌ mª nܧc vài gi© g†i là ti‰t kiŒm nܧc và ÇiŒn. Nܧc không chäy thÜ©ng xuyên nên bùn džng låi nhiŠu, gây b‰ t¡c dòng nܧc.
3. C¶ng sän không bi‰t bäo quän các Óng nܧc, Ç‹ n¢m læn lóc ngoài tr©i trong nhiŠu næm cho nên các Óng kim loåi cÛng không tránh ÇÜ®c møc nát, hÜ håi..
4. C¶ng sän không thay th‰ các Óng cÛ, hÜ. N‰u có thay th‰ thì chúng không mua Óng kim loåi , chúng  dùng Óng cÓng bê tông Çúc sÖ sài qua loa Ç‹ th‰ các Óng kim loåi th©i VNCH. Lë dï nhiên, nh»ng Óng này it lâu låi hÜ, và không chiø n°i áp suÃt cûa nܧc.
5.Dân ngoài b¡c vào trong nam quá nhiŠu. Trܧc 1975, dân Saigòn khoäng ba triŒu, sau 1975 lên ljn 5 triŒu, trong Çó có cán b¶ vào ª và dân chúng trÓn vào .
6.Cán b¶ ª nhà tÆp th‹, xài nܧc t¿ do.
7.Cán b¶ nuôi heo, dùng nܧc t¡m rºa cho heo m¥c sÙc.
8.Các công ty thay nhau Çào x§i m¥t ÇØÖng, sau này tÜ bän ÇÕ xây nhà ngang d†c, Çào ÇÜ©ng, Çào ÇÃt làm b‹ Óng nܧc.

ñÃy th¿c ra là nh»ng nguyên nhân phø. Nguyên nhân chính  thì cÛng có rât nhiŠu:
1.Phá rØng:
            ViŒc phá rØng có hai nguyên nhân. Nguyên nhân thÙ nhÃt là do chính sách ‘tæng gia sän xuÃt’ và ‘ kinh t‰ m§i’. TØ khi kháng chi‰n chÓng Pháp, c¶ng sän Çã hô hào ‘ tæng gia sän xuÃt’, b¡t tù nhân, dân chúng, b¶ Ƕi và cán b¶ phá rØng Ç‹ lÃy ÇÃt trÒng s¡n, trÒng khoai. Sau này, khi Çã n¡m chính quyŠn, tØ 1954, c¶ng sän b¡t nh»ngtÜ sän, ÇÎa chû và nh»ng ngu©i có gia Çình Çông con phäi Çi kinh t‰ m§i, b¡t lên rØng làm rÅy. Nh»ng tÌnh nào tích c¿c phá rØng, nâng cao diŒn tích trÒng tr†t thì Çu®c lïnh c© tiên ti‰n, còn cán b¶ tïnh, huyŒn thì Çu®c thæng chÙc, thành thº nh»ng tên nào có thành thích phá hoåi ÇÃt nܧc ÇŠu trª thành cán b¶ cÃp tÌnh ûy và trung ÜÖng.
        Nguyên do thÙ hai cûa viŒc phá rØng là lÃy g‡ Ç‹ xây dinh th¿ cho cán b¶ cao cÃp và xuÃt cäng g‡ lÃy tiŠn. Ngay sau khi chi‰m miŠn Nam, c¶ng sän Çã ch¥t såch nh»ng hàng thông cûa trÜ©ng QuÓc H†c Hu‰ Ç‹ lÃy g‡ xuât khÄu.ViŒc làm ÇÜ©ng mòn HÒ Chí Minh, xây ÇÆp Hòa Bình, ÇÆp TrÎ An ÇŠu là cÖ h¶i tÓt cho chúng phá rØng lÃy g‡. NguyÍn Væn TrÃn Çã thuÆt låi l©i cûa Bùi Công TrØng nói vŠ b†n c¶ng sän g¶c :
‘            Chúng nó cÛng mÃy th¢ng Ãy, cÛng nh»ng chính sách Ãy, cai trÎ 17 triŒu dân
            thì dân Çã nghèo sát ÇÃt, không Çãy 15 næm, hai cái rØng ViŒt B¡c và Tây B¡c
            bÎ cåo tr†c lóc. Bây gi© ª miŠn Nam, cÛng Çào kép Ãy( memes acteurs),
            hài kÎch Ãy ( comedie), chÜa chi chúng Çã gíành ÇÃt Ban Mê Thut, cûa ñà Låt
            và sông Bé,thì chúng nó së Çua v§i miŠn b¡c 15 næm, miŠn Nam chÌ cÀn ba
            næm thì cÛng së ‘'TrÖn lu nhÜ mu bà bóng" cho mày coi.’(1)

2.Phá hoåi môi sinh.
 VÛ trø có âm dÜÖng, có cao thÃp, có sâu, cån, m‡i thÙ ÇŠu có công næng, công døng cûa chúng. Núi cao thì cây m†c, che gióvà cho thú rØng, sông sâu thi chÙa nܧc, cho chúng ta cá tôm. Tåi sao låi phá núi, lÃp sông làm nh»ng viŒc trái thiên nhiên?ñÀu óc c¶ng sän bao gi© cÛng chÌ nghï ljn lúa gåo ,và ÇÃt Çai. C¶ng sän Cao Miên sau khi chi‰m Cao Miên, gi‰t håi dân chúng, Çã ra lŒnh Çào ÇÜ©ng quÓc l¶ và các xa l¶ , phá hûy cao su, cà phê Ç‹ trÒng lúa. MÜ©i tám thôn vÜ©n trÀu gÀn Sài gon là cæn cÙ cûa c¶ng sän, nhÜng sau 30-4-75, chúng Çã có k‰ hoåch bãi bÕ trÒng cau trÀu vì chúng cho là vô ích. Dân chúng nÖi này Çã phän Ùng månh më nên chúng Çã phäi ngÜng tay.
             Khi C¶ng sän cÀm quyŠn, chúng phá hûy các ÇÒng hoang có cÕ m†c, ch¥t cây cÓi, vÜ©n tÜ®c, lÃp sông råch, ao hÒ. Chúng cÛng không cho ngÜ©i ch‰t Çu®c yên °n, chúng b¡t dân phá hûy các nghïa trang, và các ngôi m¶, b¡t cäi táng và chôn cÃt  ngÜ©i ch‰t ª nh»ng nh»ng nÖi ÇÃt xÃu , bãi sông hay ru¶ng sâu, džng nuóc, hay chôn trên núi. Có nhiŠu nÖi chúng bát dân chúng phäi d©i nhà lên núi tr†c. Chính sách này Çã làm cho h‰t ao hÒ, h‰t cây, h‰t cÕ là nh»ng thÙ gi» nܧc cho ÇÃt và cho con ngÜ©i. Nay vì c¶ng sän công khai xây biŒt th¿, chúng không còn e ngåi dÜ luÆn chÌ trích ( tham nhÛng, hÓi l¶, tr¶m cûa công) và lÜÖng tâm c¡n rÙt (sÓng vinh hoa trong khi dân chúng nghèo kh°). Tåi Hà N¶i, chúng Çã ngang nhiên làm nhà trên Çê sông HÒng, và tåi nhiŠu nÖi, Ç¥c biŒt là tåi Sài gòn, vì chính sách mª cºa, giá nhà, giá ÇÃt nâng cao, chúng l®I døng chính sách cäi tåo Çô thÎ, lÃp hÒ mÜÖng Ç‹ chi‰m ÇÃt công làm cûa riêng. Trên giòng sông nܧc Çang chäy, b†n công an khu v¿c Çã c¡m mÓc ÇŠ tên chúng, ch© m¶t ngày lÃp sông là chúng xây nhà bán cho ViŒt kiŠu và ngoåi quÓc.

3. Làm thûy l®i.
         Khi lên cÀm quyŠn, b†n c¶ng sän b¡t dân chúng làm thûy l®i. Chúng rÃt kiêu cæng, phách lÓi, cho r¢ng chÌ Çào mÜÖng thu› l®i là chúng Çã ch‰ ng¿ thiên nhiên:

            V§i tình hình quä ÇÃt ngày càng nóng thêm,  và nån nhân mãn gia tæng , làm sao giäi quy‰t vÃn ÇŠ nܧc uÓng, m¶t vÃn ÇŠ rÃt ÇÖn giän nhÜng rÃt cÀn thi‰t cho cu¶c sÓng? N‰u chính quyŠn sáng suÓt thì dân chúng ít bÎ tai håi nhÜng than ôi, trong khi quä ÇÃt ngày càng nóng thêm, mà c¶ng sän vì  ngu dÓt và vì lòng tham không Çáy  Çã phá hoåi rØng núi, phá hoåi môi trÜ©ng ÇÄy ÇÃt nܧc ViŒt Nam mau trª thành sa måc.
                                                                                             SÖn Trung
Chú thích
1.NguyÍn Væn TrÃn, Vi‰t Cho MË và QuÓc H¶i. Væn Nghê, California 1995.tr.231