Naêm taûn cö, ñaâu nhö naêm boán baûy, boán taùm, toâi môùi coù naêm, saùu tuoåi. Ñaùnh nhau ôû ñaâu toâi khoâng bieát, nhöng maáy naêm taûn cö veà nhaø queâ, vôí toâi, laø thôøi gian tuyeät vôøi, khoù queân.  Sau ñoù gia ñình chuùng toâi hoài cö veà Haø Noäi. Caäu toâi ñi laøm. Löông coâng chöùc ñuû soáng, nhöng khoâng dö giaû, vì anh em chuùng toâi ñoâng quaù. Treân toâi coù hai anh. Toâi thöù ba vaø laø ñöùa con gaùi lôùn nhaát, neân toâi raát gaàn guõi meï toâi maø chuùng toâi keâu laø môï. Ngoaøi giôø ñi hoïc, toâi phaûi giuùp môïï toâi thu doïn beáp nuùc, roài daïy keøm caùc em hoïc. Toái ñi nguû, toâi coøn phaûi naèm nguû vôí hai ñöùa em beù vaø quaït cho em, gaõi löng cho em nöõa. Coù luùc vì cöïc nhoïc quaù, anh toâi vaø toâi coù phaøn naøn raèng “ sao môï ñeû nhieàu theá...”. Môï toâi lieàn maéng raèng “ trôøi cho chöù tao muoán aø...”. Caùc em toâi lôùn daàn vaø deã thöông laém, khieán toâi raát möøng laø chuùng toâi coù ñoâng anh em. Caäu toâi thì khoù tính, raát hay gaét goûng khoù chòu. Vì theá nhöõng buoåi toái, moät mình caäu toâi ôû döôùi nhaø, coøn taát caû naêm saùu anh em chuùng toâi thì ruùt caû leân treân gaùc. Döôùi aùnh ñeøn ñieän toûa treân maët baøn roäng, maáy anh em chuùng toâi ngoài xung quanh vaø hoïc baøi inh oûi. Chæ hoâm naøo caäu toâi ñi vaéng chuùng toâi môùi daùm xuoáng nhaø noâ ñuøa. Nhöõng luùc nhö theá môï toâi thöôøng “ keå toäi “ caäu toâi. Nhieàu chuyeän môï toâi keå ñi, keå laïi khieán chuùng toâi thuoäc loøng. Nhöng coù moät chuyeän maø suoát bao nhieâu naêm, duø môï toâi coù keå laïi, vaãn khieán chuùng toâi baên khoaên, nghó ngôïi. Ñoù laø söï xung khaéc laï luøng giöõa caäu toâi vaø chuù toâi.

        Môï toâi keå :” Luùc beù tao chaû bieát theá naøo, nhöng töø luùc tao veà laøm baïn vôí caäu  chuùng maøy thì caäu  chuùng maøy vôí chuù chuùng maøy cöù nhö maët traêng, maët trôøi. Ngay caû ngaøy tö ngaøy teát, chuù chuùng maøy cuõng chæ dình khi naøo caäu chuùng maøy ñi vaéng môí daùm ñeán chuùc teát. Roâì thaáp thoaùng chuù aáy laïi ñi, sôï caäu chuùng maøy veà baát chôït. Roài chuù aáy ñi ñaâu maát taêm. Coù deã ñeán maáy naêm sau, toái ba möôi teát, ñang söûa soaïn cuùng thì ôû ñaâu khoâng bieát, chuù aáy veà. Caâu ñaàu tieân chuù aáy hoûi laø anh coù nhaø khoâng chò. Tao baûo oâng aáy ñi bieáu quaø teát maáy ngöôøi baïn cuõng saép veà. Töôûng chuù aáy ngaïi gaëp caäu chuùng maøy nhö caùc laàn khaùc, chuù aâyù seõ ñi. Nhöng khoâng, chuù aáy baûo ñeå em ñôïi anh aáy veà. Tao cuõng laáy laøm laï, neân hoûi chuù aâyù coù vieäc gì theá. Chuù aáy chæ cöôøi vaø noùi ñeå laùt nöõa em thöa chuyeän vôùi caû hai anh chò luoân. Luùc baáy giôø tao môùi ñeå yù, thaáy chuù aáy tuûm tæm cöôøi. Chuù aáy aên maëc töôm taát, quaàn aùo taây, muõ phôùt, chaû thua caäu chuùng maøy bao nhieâu. Chuù aáy ñi quanh nhaø, hoûi han chuyeän naøy, chuyeän khaùc, vui veû laém. Luùc hai chò em ñang ôû trong beáp xem noài baùnh chöng thì coù tieáng caäu chuùng maøy veà, hoûi lôùn : Xe ñaïp cuûa ai maø ñeïp theá. Chuù aáy chaïy ra chaøo caäu chuùng maøy vaø noùi : xe ñaïp cuûa em. Caäu chuùng maøy ñang vui boãng saàm neùt maët laïi vaø leân thaúng nhaø treân. Chuù chuùng maøy vaø tao ñöùng trong beáp nhìn nhau. Hoài laâu nhôù tôùi lôøi chuù aáy noùi ban naõy, tao môùi nhaéc :thì chuù muoán noùi gì vôùi anh chò thì leân nhaø maø noùi ñi. Ngaàn ngöø moät luùc chuù aáy môùi baûo thì chò leân nhaø cuøng vôùi em. Hai chò em leân nhaø, caäu maøy bieát chöù, maø oâng aáy cöù laøm nhö khoâng, cöù loaùy hoaùy söûa ñi söûa laïi caønh ñaøo. Tao môùi nhaéc : naøy caäu noù, chuù Taán chuù aáy muoán noùi gì vôùi caäu ñaây naøy. Moät luùc caäu chuùng maøy môùi ngöûng leân vaø traùch : baâyù laâu nay chuù ñi ñaâu khoâng thaáy maët. Chuù aáy baûo em leân maïn ngöôïc laøm aên... Caäu chuùng maøy ngöng tay vaø nhìn thaúng vaøo maët chuù chuùng maøy ñaày söûng soát : maïn ngöôïc...AÁy laø laàn ñaàu vaø cuõng laø laàn choùt tao thaáy caäu chuùng maøy noùi chuyeän vôùi nhau.
        Chuù aáy noùi laø chuù aáy ñang laøm thö kyù cho moät tieäm baùn thuoác Taây treân Tuyeân Quang vaø oâng baø chuû nhaø thöông meán muoán gaû con gaùi cho, vôùi ñieàu kieän phaûi coù oâng anh baø chò töø Haø Noäi leân xin cöoùi cho noù trònh troïng, coù ñaàu coù ñuoâi. Moïi vieäc nhaø gaùi caùng ñaùng heát. Coâ con gaùi cuõng laø ngöôøi coù ñi hoïc, bieát chöõ Taây, khoù kieám ñöoïc ngöôøi xöùng ñaùng ôû ñaáy. Nay beà gì chuù aáy cuõng laø ngöôøi Haø Noäi, coù anh laøm thoâng phaùn, neân nhaø gaùi möøng laém...”

        Ngaøy cöôùi cuûa chuù Taán caäu môï toâi coù leân Tuyeân Quang, thueâ bao moä chieác xe nhaø. Vaãn theo lôøi keå cuûa môï toâi thì “ caäu maøy cöù ñuûng ñænh maõi, luùc thì maëc quaàn aùo Taây, roâì laïi thay ra, maëc aùo gaám, ñeán soát caû ruoät, neân maõi treân 10 giôø môùi ra xe. Tao vaø caäu maøy ngoài ôû gheá sau. Gheá tröôùc ñeå hai caùi quaû baùnh coám, baùnh xu-xeâ.Thuøng xe sau thì laø caùc maâm traàu, maâm cau. Vöøa ñi caäu maøy vöaø duïc chaî mau mau leân môùi ñöôïc. Ra khoûi Haø Noäi moät chuùt chæ thaáy ñoàng luùa roài nuùi röøng, choùng caû maët. Gaàn vaøo thaønh phoá môùi bieát laø baùnh phaùo Ñieän Quang caäu maøy ñaõ boû queân taïi nhaø. Loãi caäu maøy raønh raønh maø oâng aáy laïi gaét nhaëng leân laø sao tao khoâng nhaéc oâng aáy. Tôùi nôi xe ñoã ôû ñaàu phoá, treû con ñöùng ñoâng ngheït. Nhaø gaùi ñöùng ñoùn tröôùc nhaø maø oâng aáy cöù loay hoay, luùc thì söûa laïi aoù, luùc thì môû thuøng xe ra xem. Nhaø gaùi thaáy theá môùi cho ngöôøi nhaø ra chaøo hoûi. Maáy ngöôøi gia nhaân nhaø gaùi böng ñoà leã ñi tröôùc, tao vaø caäu chuùng maøy ñi sau. Chuù Taán chuùng maøy maëc aùo ñoaïn trôn, quaàn chuùc baâu, töø trong nhaø böôùc ra, nhaäp vaøo laøm thaønh hoï nhaø trai. Coù nguôøi ñöa taän tay caäu maøy baùnh phaùo. Luùc aáy oâng aâyù môùi vui. Baùnh phaùo buoäc vaøo moät caùi saøo daøi. Caäu maøy maëc aoù gaám, troâng cöù nhö oâng huyeän,  tao thì maëc aùo daøi nhung. Caäu maøy chaâm ngoïn löûa vaøo ngoøi phaùo. Baùnh phaùo noå tung, töng böøng, khoùi bay muø mòt, ñieác caû tai. Gia ñình nhaø gaùi ñoùn nhaø trai vaøo nhaø, cöôøi noùi heå haû laém... “.

        Caâu chuyeän cöôùi xin naøy môï toâi keå ñi keå laïi khieán toâi thuoäc loøng nhöng nhöõng luùc nhaøn doãi, khoâng coù caäu toâi ôû nhaø, anh em toâi laïi baûo môï toâi keå cho nghe. Vaø bao giôø môï toâi cuõng keát cuïc baèng caâu “ Caäu chuùng maøy thaät laø cô caàu, ñoái vôùi chuù aáy thaät teä...” Roài chieán tranh buøng noå. Gia ñình chuùng toâi ñi taûn cö  ít thaùng roài laïi hoài cö veà Haø Noäi, caäu toâi laïi ñi laøm. Kyû nieäm vôùi ngöôøi chuù cuõng môø nhaït daàn. Moãi khi Teát ñeán, caäu toâi coù taät laø mua raát nhieàu quaø, ñi bieáu ngöôøi naøy, ngöôøi noï. Nhöõng luùc nhö theá chuùng toâi raát muoán coù chuù, baùc, coâ, dì ñeå tôùi thaêm maø khoâng coù. Chuùng toâi nhôù ñeán chuù Taán raát nhieàu. Neáu gia ñình chuù aáy ôû ñaây, theá naøo chuùng toâi cuõng ñi thaêm.
 Roài khoâng bieát laøm caùch naøo maø môï toâi laïi coù moät vaøi taám hình cuûa chuù aáy. Trong hình, chuù maëc aùo veston, cuoán phu-la, tay caàm ñieáu thuoác laùdaøi coù ngoïn khoùi bay ngoaèn ngoeøo. Neùt maët ñaêm chieâu. Ñaèng sau taám hình coù haøng chöõ “ thöông nhôù veà coá ñoâ...”. Ñoâi khi gia ñình toâi coøn nhaän ñöoïc thö cuûa chuù aáy töø “ haäu phöông “ göæ vaøo. Thö vieát :” Nay em coù maáy nhôøi göûi veà thaêm anh chò vaø caùc chaùu, ñöôïc maïnh khoeû thì em möøng laém. Chuùng em ôû ngoaøi naøy cuõng bình thöôøng...”.

        Boãng moät hoâm chuùng toâi ñi hoïc veà thaáy coù moät ñöùa nhoû  ñen ñuûi ngoài trong beáp beân caïnh môï toâi. Thaáy chuùng toâi veà, ñöaù mhoû cöôøi toe vaø noùi :” Em chaøo caùc anh, caùc chò...”. Sau phuùt bôõ ngôõ aáy, chuùng toâi hieåu ngay, ñaây laø ñöùa con trai cuûa chuù Taán chuùng toâi. Chuùng toâi thöông noù töùc thì. Môï toâi vaø toâi ñöa noù ñi saém quaàn aùo,  giaøy deùp,saùch vôû. Vaø chæ coù maáy hoâm, caäu toâi mang veà tôø theá vì khai sinh cho noù. Nguyeãn minh Cung. Vaø chöa ñaày moät tuaàn sau, Cung ñaõ ñöôïc nhaän vaøo lôùp ba, hoïc cuøng lôùp vôùi thaèng em thöù tö cuûa toâi. Cung ôû “ haäu phöông “ veà hoïc keùm laém, neân caäu toâi baûo toâi “ phaûi haøng ngaøy keøm cho noù”. Cung hoïc keùm, nhöng laïi hoaït baùt vaø bieát nhieàu thöù maø chuùng toâi muø tòt. Cung bieát laøm nhieàu thöù vaø saün saøng giuùp toâi, giuùp môï toâi trong coâng vieäc haøng ngaøy. Caùc em toâi ñoâng, ngoaïi tröø quaàn aùo cuûa caäu toâi phaûi ñöa hieäu giaët, coøn taát caû quaàn aùo cuûa chuùng toâi, toâi phaûi phuï vôí môï toâi ñeå giaët giuõ, nhaát laø khi u giaø veà queâ, vaéng nhaø. Nhöõng khi aáy Cung caøng toû ra thaùo vaùt vaø giuùp toâi vaø môï toâi thaät laø ñaéc löïc. Toâi coøn nhôù Cung raát kheùo tay. Caùi giaù vo gaïo ñaõ söùt caïp, môï toâi muoán vöùt ñi ñeå mua caùi khaùc, Cung baûo ñöøng, roâì loay hoay Cung caïp laïi ñöôïc, beàn chaéc nhö môùi. Môï toâi khen laém vaø noùi ñuøa “ deã thaèng naøy laøm thôï ñoùng coái ñöôïc ñaáy”. Ñeán khi phaûi laøm baøi thì Cung khaùc haún. Cung doát vaø raát hay buoàn nguû. Baûn cöûu tröông Cung khoâng thuoäc heát neân laøm toaùn raát chaäm. Toâi maát raát nhieàu thì giôø ñeå keøm cho Cung. Nhieàu luùc giaûng cho Cung, töôûng Cung hieåu, nhöng khi hoûi treïo ñi moät chuùt Cung traû lôøi sai heát. Toâi vöøa böïc mình vöøa thöông Cung hôn. Laøm sao Cung leân lôùp ñaây. Toâi khoùc thì Cung laïi thöông toâi vaø noùi :” Chò ñöøng lo cho em quaù. Em khoâng hoïc ñöôïc thì lôùn leân em laøm vieäc khaùc. Thieáu gì ngöôøi khoâng hoïc maø vaãn giaàu coù. Em khoâng löôøi bieáng maø chò...”

        Coù buoåi caäu toâi ñi vaéng, môï toâi ñi chôï, nhaø chæ coøn toâi vaø maáy ñöùa em, Cung baûo ôû ñaây vôùi hai baùc vaø caùc anh caùc chò, em thaät laø ñaày ñuû, nhöng maø sao nhieàu luùc em buoàn quaù... Toâi bieát laø Cung nhôù nhaø, toâi phaûi nhaéc, treân maïn ngöôïc ñaùnh nhau to laém. Baùo môùi ñaêng laø Phaùp nhaûy duø xuoáng Tuyeân Quang. ÔÛ ñoù suoát ngaøy lo chaïy giaëc, hoïc haønh khoâng ñöôïc neân Thaøy U em môùi göûi em veà ñaây. Em coá hoïc ñi roài coù luùc em laïi veà vôí gia ñình em chöù. Nghe noùi theá Cung buoàn laém, nöôùc maét löng troøng. Toâi bieát toâi ñaõ lôõ lôøi, ñaõ khôi ñoäng ñeán hoaøn caûnh cuûa gia ñình em. Toâi ngoài im. Chieàu xuoáng daàn, töï döng Cung huyùt saùo nhöõng baøi ca raát laï. Nhöõng ñieäu nhaïc roän raõ, huøng maïnh. Cung baûo em thuoäc nhieàu baøi haùt laém, nhöng Thaày em baûo  con vaøo trong thaønh ñi hoïc, Taây noù ôû xung quanh, maät thaùm nhö röôi, khoâng ñöôïc haùt nhöõng baøi haùt ôû haäu phöông. Taây maø noù bieát, noù baét nhoát vaøo hoûa loø, noù ñaùnh cho nhöø töû, maát xaùc nhö khoâng...Nhöõng luùc nhö theá, maëc duø chuùng toâi coøn nhoû, toâi thaáy trong maét em nhö phaûng phaát noãi u uaát, mô hoà.  Taâm hoàn em nhö ñang chìm vaøo moät vuøng nuùi non naøo meânh moâng, xa vaéng. Cung khaùc anh em toâi quaù.Maëc duø toâi thöông yeâu Cung nhö em ruoät toâi, coøn saên soùc hôn theá nöõa, nhöng toâi bieát Cung seõ khoâng ôû vôùi chuùng toâi laâu.

        Sau maâyù naêm ôû thaønh phoá, Cung ñaõ khaùc, cao leân raát nhanh, traéng ra vaø hoïc haønh cuõng khoâng leït ñeït nhö luùc môùi töø röøng nuùi trôû veà. Nhöng baây giôø laïi laø luùc Haø Noäi nghe thaáy tieáng ñaïi baùc töø ñaâu ñoù voïng veà. Ñieän Bieân Phuû, moät ñòa danh naøo xa laéc ôû mieàn thöôïng du ñöôïc nhaéc ñeán haøng ngaøy. Chieán tranh taïm thôøi chaám döùt. Vieät Nam chia ñoâi. Ai ñi ai ôû. Caäu toâi nhaát ñònh  ñem gia ñình ñi Nam. Anh lôùn toâi hoïc tröông Albert Sarraut, phaûi boû ngang ñeå ñi tröôùc vaøo Nam, söûa soaïn ñoùn gia ñình vaøo. Giöaõ luùc aâyù thì coù thö cuûa chuù toâi töø haäu phöông göûi veà. Môï toâi ñöa thö cho toâi ñoïc nhö sau :
       “ Kính thöa anh chò,
          Tröùôc heát vôï choàng em kính thaêm söùc khoeû cuûa anh chò. Sau chuùng em xin ña taï söï cöu mang cuûa anh chò ñoái vôùi chaùu Cung. Maáy naêm trôøi roøng raõ, anh chò ñaõ khoâng quaûn khoù khaên, toán keùm nuoâi chaùu aên hoïc. Anh chò ñaõ saên soùc chaùu khoâng khaùc gì cacù con cuûa anh chò. Töø  manh quaàn, taám aoù, cho ñeán mieáng aên thöùc uoáng, caùc chaùu con cuûa anh chò theá naøo, thì chaùu Cung cuõng  ñöôïc y nhö theá. Coâng ôn aáy vôï choàng em xin khaéc daï ghi taâm.
Nay ñaát nöôùc ñaõ hoaø bình, nhöng anh em ta laïi khoâng ñöôïc cô hoäi ñoaøn tuï, chuùng em raát laáy laøm tieác. Chuùng em bieát gia ñình anh chò saép ñi Nam, ñoù laø quyeát ñònh cuûa anh chò, em khoâng giaùm caûn. Duy coù moät ñieàu, xin anh chò cho chaùu Cung ôû laïi. Maùu chaûy ruoät meàm, chuùng em muoán cho chaùu veà ñoaøn tuï vôùi gia ñình, coù rau aên raêu, coù chaùo aên chaùo. Xin Thaày U phuø hoä cho gia ñình anh chò gaëp ñöôïc moïi ñieàu may treân xöù laï queâ ngöôøi...”.

      Sau laù thö naøy, Cung vöøa quaán quyùt , buøi nguøi giöõa anh em chuùng toâi, vöøa coù nhöõng vui thaàm mong choùng ñeán ngaøy ñoaøn tuï vôùi cha meï vaø maáy em nhoû cuûa Cung. Cung thu nhaët taát caû nhöõng taám hình cuûa Cung, cuûa gia ñình toâi. Caû taám hình em beù cuûa toâi chöa bieát ngoài, luùc chuïp phaûi ñoän goái hai beân, mieäng thì chaûy raõi, Cung cuõng xin cho “ ñuû hình caùc anh, caùc chò”. Rieâng toâi, toâi xeáp cho Cung nhöõng thöù caàn duøng nhö aùo len, saùch vôû vaø daën Cung phaûi tieáp tuïc hoïc cho ñeán nôi ñeán choán. Môï toâi coøn mua theâm nhöõng moùn quaø “ ñeå taëng cho chuù thím aáy...”.

        Nhö ñaõ saép ñaët saün, Môï toâi vaø toâi ñöa Cung sang beân kia Gia Laâm, heïn gaëp nhau taïi moät quaùn tranh ôû giöaõ caùnh ñoàng. Tröôùc khi ñi caäu toâi nhaéc laø ñöøng coù ôû laâu. Lieäu maø veà cho sôùm. Chuùng toâi xuoáng xe ôû ngoaïi oâ Gia Laâm, treân ñöôøng ñi Phoøng ( Haûi Phoøng ). Ngöôøi daãn ñöôøng ñi tröoùc, chuùng toâi ñi sau. Böôùc nhöõng böôùc chaân treân con ñöôøng moøn, hai beân coù nhöõng thöaû ruoäng môùi gaët. Nhöng goác daï buoäc chuïm töøng boù xeáp ñeàu nhö baát taän. Muøi luùa môùi thôm noàng. Nhöõng ñaøn chim seû bay töøng ñaøn, chao löôïn thaät kheùo, töø trôøi cao saø xuoáng kieám moâì. ÔÛ ñaây nhìn veà Haø Noäi môø xa, im aéng laï luøng khieán toâi muoán ngôïp trong caùi meânh moâng cao roäng cuûa ñaát trôøi. Hoàn toâi nhö bò cuoán ñi theo töøng côn gioù thoåi. Toâi boãng nhôù quaù nhöõng ngaøy taûn cö naêm naøo... Ñi ñaõ khaù xa, toâi vaø Cung khieâng caùi va-li quaàn aùo cuaû Cung, raát naëng, ñoâi  chaân toâi ñaõ baét ñaàu moûi. Ngöôøi daãn ñöôøng baûo “ neáu coâ moûi chaân thì boû guoác ra maø ñi chaân khoâng. Chaû bao ñoãi nöõa ñaâu. AÊn daäp baõ traàu thì tôùi...”.

        Qua khuùc quanh, caùi quaùn tranh naèm aån döôùi boùng maùt cuaû moät caây ña hieän ra. Reõ vaøo con ñöôøng nhoû. Döôùi goác ña coù caùi mieáu nhoû, xaây gaïch. Moät baùt höông ñaày öù nhöõng chaân höông ñoû quaïnh. Chuùng toâi böôùc tôí. Töø trong leàu tranh, moät ngöôøi ñaøn oâng maëc quaàn aùo naâu  böôùc ra, khoâng phaûi giôùi thieäu toâi cuõng bieát ñaây laø chuù Taán. Chuù gioáng caäu toâi nhö hai gioït nöôùc, chæ khaùc laø chuù cao hôn caäu toâi, ñen vaø neùt maët thì buoàn baõ.Toâi coøn ñang bôõ ngôõ thì môï toâi ñaõ leân tieáng : “ Kìa chuù...”. Chuù Taán mæm cöôøi. Cung thì lí nhí keâu “ boá “.  Môï toâi trao nhöõng moùn quaø cho chuù Taán. Chuù nhìn toâi raát aâu yeám. Toâi thaáy chuù vöøa raát thaân laïi vöøa thaät laø xa laï. Chuù nhìn toâi vaø baûo :” Chò Kim lôùn roài ñaáy, Xinh laém. Chò hôn thaèng Cung hai tuoåi, naêm bay ñaõ möôøi boán, tuoâæ ta. Chuù cuõng xin caùm ôn chaùu ñaõ maát coâng keøm thaèng Cung hoä chuù...” Môï toâi raát laø chu taát, ngoaøi nhöng moùn quaø nhö aoù quaàn, trong moät bao thö coøn coù ít tieàn vaø caùi ñoàng hoà ñeo tay cuûa caäu toâi göæ cho chuù aáy. Moät böõa aên ñôn giaûn cuõng ñöôïc baøy ra treân maáy tôø giaáy baùo, goàm baùnh mì, gioø luïa, baùnh daày vaø chuoái. Cung toû ra saønh soûi trong vieäc baøy böõa tieäc naøy. Moïi ngöôøi laáy nhöõng môù raï khoâ laøm gheá ngoài. Chuù Taán vui cöôøi, nhöng aên raát ít. Trong caâu chuyeän, toâi thaáy maáy laàn chuù nhaéc ñeán Coâ Kim Chung, ñaøo caûi löông. Chuù baûo :” ÔÛ treân röøng nhôù veà Thuû Ñoâ, chæ mong coù luùc thaønh coâng ñeå laïi ñöôïc veà Haø Noäi nghe coâ Kim Chung haùt.”. Môï toâi baûo raïp Quaûng Laïc ñaõ ñoùng cöûa, thu doïn vaøo Nam roài. Caû keùp Huyønh Thaùi cuõng ñaõ vaøo Nam...”. Nghe theá, neùt maët chuù boãng ñaêm chieâu, buoàn baõ theâm. Toâi thaáy nhö Haø Noäi vôùi chuù chæ laø Kim Chung. Kim Chung ra ñi Haø Noäi trôû neân troáng vaéng, khoâng coøn laø Haø Noäi nöõa.

 Luùc saép chia tay ra veà, toâi ñöa taëng Cung caùi hoäp ñöïng buùt. Ñoù laø caùi hoäp ñöïng thuoác laù Craven A, caäu toâi cho hoài Teát. Toâi raát quyù hoäp buùt naøy vaø Cung theøm laém. Toâi goùi  hoäp buùt naøy trong moät caùi hoäp giaáy vaø ñöa cho Cung. Cung traân troïng caàm laáy caùi hoäp, neùt maët haân hoan. Cung môû ra. Trong ñoù coù ba caùi buùt chì vaøng coù ñaàu taåy, moät caùi buùt chì xanh-ñoû, moät caùi taåy chì, moät caùi taåy möïc, caùi buùt maùy môùi tinh, quaø cuûa anh lôùn toâi thöôûng cho toâi khi toâi truùng tuyeån vaøo Ñeä Thaát tröôøng Tröng Vöông. Vaø daùn dính trong naép hoäp laø baûn cöûu chöông vôùi nhöõng neùt buùt chì ñoû gaïch döôùi nhöõng haøng maø Cung thöôøng khoâng thuoäc. Cung kheõ ñoùng caùi hoäp laïi, nhìn toâi vaø noùi nhoû :” em xin coá gaéng ñeå chò ñöôïc vui loøng “. Toâi naém tay em, boùp nheï vaø boãng döng toâi muoán khoùc. Nöôùc maét khoâng döng cöù öùa ra. Toâi nhìn Cung, em cuõng töï nhieân nöùc nôû.

Trôøi ñaõ chieàu, môï toâi ñon ñaû ñöùng leân :” Thoâi chuù ôû laïi vui veû. Vaøo tôí trong aáy chuùng toâi seõ baûo caùc chaùu vieát thö ra cho chuù thím bieát...”Ngöôøi daãn ñöôøng tieãn chuùng toâi ñi.
Toâi khoâng daùm ngoaûnh laïi, cöù caém cuùi maø ñi. Naéng ñaõ nhaït.Trong gioù ñoàng nhö ñaõ coù thoaûng  laïnh chuùt hôi may. Nhöõng con nhaùi baét ñaàu keâu leân ñaâu ñoù raâm ran. Tôùi ñöôøng caùi chính, tröôùc khi leân xe trôû veà Haø Noäi, toâi döøng laïi nhìn veà caùi quaùn giöõa ñoàng xa tít, laãn vaøo vôí boùng caây ña ñen thaãm. Khoâng bieát chuù Taán vaø thaèng Cung ñaõ bieán ñi ñaâu maát töø hoài naøo. Trong toâi boãng baøng hoaøng, teâ taùi. Theá laø toâi xa caùch em toâi ö. Saøi Goøn vaø Haø Noäi maáy ngaøn caây soá, bieát coù khi naøo chuùng toâi gaëp laïi ñöôïc nhau. Caàu Long Bieân traäp truøng ñen saãm hieän ra tröôùc maët. Xe chui vaøo loøng caàu. Nhöõng thanh goã keâu raäp rình döôùi baùnh xe. Con soâng Hoàng Haø cuoàn cuoän toái om ôû döôùi xa laøm toâi kinh sôï. Thaønh phoá nhoän nhòp, oàn aøo xe coä, nhöng trong loøng toâi vaãn laø hình aûnh caùi quaùn rôm xieâu xieâu ñôn ñoäc giöõa ñoàng...

        Cuoäc soáng môùi ôû trong Nam vôùi bieát bao baän roän. Anh em toâi taùm ngöôøi, ñaõ quaù ñoâng, môï toâi laïi ñeû theâm thaèng Cu nöõa. Chín anh em, Thaèng Cu keùm oâng anh lôùn cuûa toâi vöøa ñuùng 20 tuoåi. Löông coâng chöùc moät mình caäu toâi khoâng theå naøo ñuû. OÂng anh lôùn cuûa toâi phaûi vöøa ñi hoïc, vöøa ñi laøm. Toâi môùi ñaäu xong Trung Hoïc cuõng thi vaøo Sö Phaïm ñeå coù theâm phöông tieän chi tieâu cho caû gia ñình. Cuoäc soáng nhö theá cöù taát baät cuoán huùt ñi moät caùch raát voäi vaøng, neân chuùng toâi ít coù thì giôø maø nghó ngôïi, nhôù nhung gì nöõa. Thænh thoaûng, tình côø caâu haùt cuûa Hoaøng Döông “ Haø noäi ôi, nhôù veà thaønh phoá xa soâi...” laøm loøng toâi chuøng xuoáng, vaø chæ khi aáy toâi laïi thoaùng nhôù ñeán Cung. Nhöng toâi cuõng nghó raèng khoâng coù gì phaûi lo laéng cho noù nöõa. Noù soáng vôùi cha meï chöù coù bô vô ñaâu.

         Cho ñeán ngaøy 30 thaùng Tö naêm 75 thì caäu toâi ñaõ veà höu. Anh em chuùng toâi ña soá ñaõ coù gia ñình, con caùi. Trong noãi cöïc nhoïc vaät loän vôùi cuoäc soáng, may maén laø anh em chuùng toâi hoïc haønh cuõng khoâng teä laém. Thaèng Cu vöøa 18 tuoåi, thi voäi vaøng nhöng cuõng ñaõ vöøa xong tuù taøi hai. Coøn nhöõng ngöôøi treân noù, ngöôøi thì kyõ sö, ngöôøi thì nha só, nhöng môùi ra ngheà, coøn baän bòu vôùi quaân vuï, coøn ngheøo. Vaø cuoäc ñoåi ñôøi aäp tôùi. Mieàn Nam suïp ñoå. Phuùt cuoái cuøng, anh em toâi, haàu nhö taát caû ñeàu thoaùt ñi ñöôïc baèng ñöôøng bieån treân con taøu chieán do ngöôøi baïn cuûa choàng toâi laøm Haïm Tröoûng. Laïi moät laàn nöõa ñoái dieän vôùi nhöõng khoù khaên, bôõ ngôõ ñeå möu caàu sinh toàn treân ñaát laï.Ñeán khi chuùng toâi oån ñònh ñöoïc cuoäc soáng, caùc con töông ñoái ñaõ tröôûng thaønh, thì nhìn leân maùi toùc mình ñaõ thaáy bao nhieâu laø sôïi baïc. Chaúng ai coù theå nghó ñöoïc raèng nhöõng khoù khaên truøng ñieäp nhö theá maø chuùng toâi ñaõ may maén vöôït qua. Coù bao giôø chuùng toâi daùm nghó laø coù luùc mình, caû gia ñình mình  laïi sinh soáng treân ñaát Myõ, laïi laø coâng daân Myõ nöõa. Thôøi cuoäc quaû laø moät côn loác cuoàng baïo, nhöng cuõng laø moät côn loác vaïn naêng. kyø dieäu, laï luøng.

        Daàn daàn côn cuoàng noä ñaûo ñieân cuõng töø töø nguoäi laïi.Nhöõng ngöôøi moät thôøi khoâng coù ñaát soáng taïi queâ nhaø, phaûi lieàu cheát ra ñi thì nay ñaõ aøo aït trôû veà thaêm laïi queâ xöa. Nhöng vôùi toâi, Saì goøn hôn hai möôi naêm sinh soáng cöu mang, giôø chæ löu laïi trong loøng   nhöõng khuoân maët baïn beø. Vui thì vui ñaáy nhöng khoâng coù nhöng xoùt xa nhung nhôù. Phaûi chaêng Saì Goøn, cuõng nhö taát caû Mieàn Nam, ngöôøi daân Mieàn Nam sung tuùc quaù, deã daøng quaù, ngaøy thaùng troâi ñi eâm aû, neân khoâng coù nhöõng khuùc maéc baên khoaên saâu ñaäm in laïi trong loøng. Hay taïi Mieàn Nam hai muøa möa naéng caùch bieät nhö traéng vôùi ñen, khoâng coù nhöõng buoåi giao muøa meâng mang nhung nhôù. Hay chính taïi toâi, anh em toâi, chuùng toâi chæ quanh quaån ôû Saøi Goøn, khoâng coù nhöõng baø con thaân thuoäc ôû nhöõng vuøng queâ ñeå veà chôi, ñeå nhôù laïi. Vaø, nhö toâi ñaõ ñoïc ñaâu ñoù raèng baûn chaát cuûa moät ngöôøi ñöoïc hình thaønh trong khung caûnh soáng töø khi sinh ra cho ñeán treân möôøi tuoåi. Qua tuoåi ñoù, ngöôøi aáy coù bò ñem ñi ñaâu, xa bao nhieâu ñi nuõa, ngöôøi  aáy vaãn laø con ngöôøi  vôùi nhöõng suy tö, caûm xuùc coù töø nhöõng naêm beù daïi. Ñieàu aáy coù leõ ñaõ khaù ñuùng vôí toâi. Toâi sinh ra taïi Haø Noäi. Toâi ñaõ lôùn daàn vôùi thaùng naêm,  nhöõng muøa xuaân thôm, töng böøng hoa coû. Nhöõng tröa daøi naéng haï choùi chang, nhaït daàn trong tieáng ve keâu oi aû. Nhöõng saùng söông pha thaät moûng,se saét heo may luùc taøn haï, vaøo thu. Vaø nhöõng ngaøy ñoâng , nhìn qua cöûa soå ñeå thaáy caùi reùt möôùt ñaõ veà, ñaõphuû khaép thaønh ñoâ. Möa nghieâng nghieâng buïi traéng.Nhöõng böôùc chaân son  doùn deùn beân kia ñöôøng, nhöõng baøn tay xinh cuoán uû trong taø aùo daøi len Moâng Töï . Vaø duø chaúng ngoùai coå nhìn ra, toâi cuõng bieát qua nhöõng haøng lieãu ruû,  Hoà Göôm meâng mang nöôùc traéng ngaäp ñaày. Thaùp Ruøa vaø ñeàn Ngoïc Sôn lung linh nhö muoán tan ñi trong khoùi soùng, laãn vôùi tieáng moõ, tieáng chuoâng môø toû gaàn xa.Vaø vôùi toâi, giöõa khung trôøi aáy, toâi coøn thaáy ñaày aép nhöõng ngaøy thô daïi beân môï toâi. Nhöõng buoåi caäu toâi ñi ñaùnh baøi caû ngaøy, maáy meï con ngoài treân gaùc aên ngoâ nöôùng, nghe môï toâi keå chuyeän ngaøy xöa. Toâi khoâng theå khoâng nhôù ñeán Cung, ñöùa em con chuù raát chòu khoù, raát deã thöông, nhöng cuõng laøm toâi buoàn phieàn khoâng ít vì söï lô laø löôøi hoïc cuûa noù. Bao nhieâu kyû nieäm laïi hieän veà. Toâi coøn nhö thaáy raát roõ hình aûnh caùi leàu tranh xa tít, ôû giöõa caùnh ñoàng meâng mang, gioù chieàu thoåi laïnh. Tieáng eách nhaùi keâu raâm ran nhö vang ñoäng caû baàu trôì hoâm toâi tieãn em laàn cuoái.Toâi nhôù noù quaù, chaéc toâi phaûi trôû veà thaêm laïi nôi toâi ñaõ sinh ra. Haø Noäi, hai aâm thanh aáy, töø bao laâu chìm khuaát, nay ñang hieän leân nhö nhöõng noát nhaïc vui, vaø cuõng chaát chöùa nhöõng buøi nguøi, môøi goïi. Toâi phaûi veà. Toâi seõ coá gaéng thu xeáp, taèn tieän ñeå veà thaêm laïi Haø Noäi, ít nhaát laø moät laàn, nhö moät giaûi toûa nieàm aån öùc baáy laâu chaát chöùa ôû trong loøng. Theáù naøo toâi cuõng veà.
 

            Haø Noäi ngaøy trôû laïi.
Böõa tieäc ñoaøn tuï ñaõ tan. Moïi ngöôøi laàn löôït ra veà. Trong phoøng khaùch saïn chæ coøn coù vôï choàng toâi vaø Cung. Cung  ngoài gaàn cöûa soå, aùnh saùng ôû ngoøai chieáu vaøo laøm khuoân maët Cung toái laïi. Beân ngoaøi laø baàu trôøi ñuïc, thænh thoaûng coù nhöõng laøn gioù thoåi vaøo, mang caùi hôi höôùng cuûa Hoà Göôm thoùang ñaõng, gôïi nhôù nhöõng noãi baâng khuaâng. Caàm ly nöôùc xoay xoay, nghieâng maùi toùc ñaõ gaàn nhö traéng heát moät beân ñaàu, Cung noùi :” Chò Kim bieát em maø. Em vuïng laém. Vuïng laøm, vuïng tính. Giaù em cöù ôû laïi vôùi hai baùc, cuøng caùc anh, caùc chò vaøo Nam thì moïi söï ñaõ khaùc. Ñôøi em neáu khoâng ñöôïc nhö caùc anh, caùc chò, nhöng khoâng khoán khoå nhö theá.” Gioïng Cung nhoû nheï, eâm ñeàm. Toâi ngoài töïa löng vaøo thaønh giöôøng. Choàng toâi naèm nhaém maét, nhöng toâi bieát laø anh raát chuù yù theo doõiù lôøi noùi cuûa Cung. Cung tieáp :” ...thì hoâm gaëp laïi Thaày U em, caùc em cuûa em, em möøng laém chöù, nhaát laø khi chia nhöõng moùn quaø maø hai baùc ñaõ mua cho. Nhöng khoâng bao laâu, em lôùn buøng leân hoài naøo khoâng bieát nöõa. Nghe lôøi chò daën, em coá hoïc vaø em cuõng trôû thaønh oâng thaày giaùo. Nhöng chaúng ñöoïc bao laâu, cuoäc chieán veùt heát moïi ngöôøi, em cuõng phaûi vaøo lính. Nhôø coù chuùt vaên hoaù em ñöôïc theo ngaønh kyõ thuaät ñaëc bieät, do chuyeân vieân Nga Soâ huaán luyeän. Trong luùc moïi ngöôøi ñi B, töùc vaøo Nam chieán ñaáu, thì ñôn vò em vaãn quanh quaån ôû ngoaïi oâ Haø Noäi. Khoâng daùm hôû moâi, chöù Thaày U em, cuõng nhö em, (luùc aáy em chöa laáy vôï)ï, möøng laø khoâng phaûi ñi cheát ôû trong Nam.  Nhöng cuoäc chieán moåi luùc moãi theâm aùc lieät. Coù luùc nhö dòp leã Giaùng Sinh, haàu nhö caû ñaát Baéc aên bom Myõ. Bom doäi xuoáng Ñaáu Xaûo, Khaâm Thieân, Baïch Mai. Choã naøo cuõng ngaäp traøn khoùi löûa, cheát choùc, tang thöông. Haø Noäi caén raêng vaø run leân trong khoán khoå.  Coøn nhöõng ngöôøi ñi Nam, chæ coù ñi maø khoâng coù ai veà. Kinh khieáp quaù. Daân Baéc kinh sôï Myõ vaø oaùn Ñaûng. Xaâm laêng Mieàn Nam laøm chi. Ñuïng vaøo Myõ laøm chi, thaéng ñaâu khoâng thaáy, chæ thaáy nhöõng löûa ñaïn uïp leân ñaàu mình. ÔÛ ngoaøi naøy nhö theá, trong Nam chaéc cuõng bao tang thöông. Em nghó ñeán caùc anh, sao traùnh ñöôïc con ñöôøng lính traùng. Nhöng cuoäc chieán ñaõ xoay chieàu. Muaø xuaân naêm baûy laêm, quaân Mieàn Baéc aoø aït taán coâng Mieàn Nam. Vaø Mieàn Nam suïp ñoå nhanh quaù. Ñaàu thaùng Tö, ñôn vò em ñöôïc leänh caáp toác vaøo B. Xe ñi suoát ngaøy ñeâm treân laõnh thoå Mieàn Nam nhö choã khoâng ngöôøi. Tuò em döøng quaân caùch Saøi Goøn chöa quaù 20 caây soá. Ñeâm ñeâm nhìn aùnh ñeøn töø Sai Goøn böøng leân saùng röïc, em nhôù ñeán hai baùc vaø caùc anh caùc chò voâ ngaàn. Roài nhöõng caùnh quaân khaùc keùo veà, söûa soaïn tieán vaøo Saøi Goøn. Hoâm aáy ñaâu nhö 27 hay 28 thaùng Tö, ñôn vò cöûa em ñöôïc leänh khai hoaû.  Baén moät loaït roài ruùt chaïy ngay, sôï maùy bay töø Mieàn Nam leân oanh taïc...”  Cung khoâng noùi roõ ñôn vò cuûa Cung laø ñôn vò gì.Nhöng nghe ñeán ñaây chuùng toâi boãng nhôù ñeán loaït hoaû tieãn cuûa Coäng quaân phoùng vaøo Saøi Goøn. Moät quaû rôi trong khu traïi Cöûu Long, chæ caùnh nhaø chuùng toâi coù moät maët ñöôøng. Thaät laø kinh khieáp. Chuùng toâi muoán tieáp lôøi cuûa Cung.Vôï choàng toâi nhìn nhau, roài toâi baûo :” Thì anh noùi ñi...”. OÂng xaõ toâi ngoài daäy, baät theâm moät ngoïn ñeøn, caên phoøng trôû neân saùng hôn, nhö vöøa qua moät côn meâ kinh dò. Anh noùi :ï”Anh khoâng theå naøo queân ñuôïc, ñoù laø ñeâm 28 thaùng Tö, khoâng phaûi phieân tröïc, neân anh nguû ôû nhaø. Nhaø anh trong cö xaù Haûi Quaân, ôû ven soâng Saøi Goøn. Luùc aáy, theo doõi tình hình chieán söï, anh bieát laø Saøi Goøn ñang bò bao vaây. Giôø Saøi Goøn tan naùt saép ñeán. Coäng quaân ñaõ ôû beân kia caàu Saøi Goøn. Vaøo luùc giöaõ ñeâm, nhöõng loïat hoûa tieãn töø ngoaïi oâ phoùng tôùi. Giöõa tieáng coøi baùo ñoäng ruù leân, anh nghe tieáng rít nhö xeù naùt baâuø trôøi, vaø tieáng noå kinh hoaøng buøng vôõ. Tieáng ñaát ñaù rôi aøo aøo treân maùi toân. Maáy ñöùa con anh chui caû xuoáng gaäm giöôøng... Khoâng hieåu sao anh laïi raát bình tónh nhö saün saøng ñoùn nhaän soá phaän seõ ñeán vôùi mình, vôùi gia ñình mình...”. Nghe ñeán ñoù thì maët Cung boãng xanh nhôït. Cung keùo hai maûnh aùo aám vaø ngoài thu mình laïi. Thaáy vaäy oâng xaõ toâi ngöng noùi vaø nhìn chaêm chuù vaøo maët Cung. Maët Cung caøng xanh hôn vaø toaøn ngöôøi Cung run leân nhö vöøa leân côn soát. Moät luùc sau, nhö ñònh thaàn trôû laïi, Cung hoûi nhö moät phaûn xaï töï nhieân :” Theá luùc aáy hai baùc ôû ñaâu..”. Vôï choàng toâi cuøng cöôøi vaø toâi noùi ngay:” Caäu môï chò vaø caû nhaø ôû ngoaì phoá. Saøi Goøn thieät haïi nhieàu, nhöng nhaø mình thì khoâng sao...”

        Caâu chuyeän giöõa chuùng toâi laéng laïi. Chuùng toâi cuõng khoâng gaëng hoûi xem ñôn vò cuûa Cung laø ñôn vò gì, phaùo binh hay teân löûa. Ngoaøi trôøi ñaõ toái. Cung nhôù laïi nhöõng ngaøy xöa cuõ vaø tieáp tuïc noùi :” Nhö anh chò thaáy maáy ñöùa em cuûa em noù khoâng gioáng em. Tuïi noù khoå hôn em nhieàu. Tuïi noùkhoâng coù nhöõng kyû nieäm eâm ñeàm, ñaày ñuû nhö chò em mình ñaõ coù.  Em coøn nhôù nhöõng buoåi saùng u giaø böng moät khay soâi luùa töø ngoaøi cöaû vaøo. Baùt naøo cuõng ñeàu nhau nhö ñong. Moãi ngöôøi moät baùt, trong ñoù coù moät baùt cuûa em. AÊn baùt soâi nhö theá, ngöôøi aám haún leân, em nhaûy chaân saùo ñeán tröôøng, xeáp haøng nghieâm chænh roài haùt quoác ca. Thaày hieäu tröôûng ñöùng  treân buïc, thaúng nhö töôïng, maét höôùng leân laù quoác kyø. Quoác ca döùt, caû truôøng im aéng khoâng moät tieáng ñoäng...Baây giôø em laø thaày giaùo, em caøng thaáy nhôù khoâng khí ngaøy xöa aáy. Khoâng coù nöõa ñaâu chò ôi. Em nghó chò chaúng neân ñeán thaêm tröôøng cuõ laøm gì. Buoàn cheát... Coøn Thaày em ö. Töø haäu phöông veà Haø Noäi, oâng caøng trôû neân buoàn baõ. Coù nhöõng hoâm moät mình treân caùi saân gaùc sau nhaø, oâng ñem caây ñaøn mandoline cuõ ra gaûy. Tieáng ñaøn luùng buùng, quaán quyùt, hoøa trong tieáng haùt khaøn ñuïc cuûa oâng, moät baøi haùt thaät xöa cuõ :” Queâ nhaø toâi chieàu khi naéng eâm ñeàm. Chaïy daøi treân khoùm caây ñaøn chim ríu rít ca...” OÂng caøng ngaøy caøng ít noùi hôn. OÂng raát quyù caùi ñoàng hoà cuaû baùc trai göûi cho. Sau naøy caùi ñoàng hoà aáy hö khoâng chaïy ñöôïc nöõa, oâng vaån caát raát caån thaän. Khi thaày em maát, chuùng em ñeo caùi ñoàng hoà aáy vaøo coå tay cho thaày em...”

        Trong maáy ngaøy löu laïi Haø Noäi, chuùng toâi coù nhieàu luùc ngoài cuøng Cung oân laïi nhöõng thaùng ngaøy qua, loøng toâi nhö laàn giôû nhöõng trang saùch cuõ. Noãi boài hoài chen laãn nhöõng buoàn chaùn, baâng khuaâng. Trong toâi nhö vöøa ñaùnh maát moät caùi gì quyù laém, nhöng toâi laïi khoâng heà tieác nuoái. Loøng toâi nheï teânh. Buoåi toái tröôùc khi trôû laïi Hoa Kyø, chuùng toâi ra ngoài uoáng nöôùc ôû bôø Hoà Göôm. Trong boùng toái cuûa moät taøn caây, gioù hoà thoåi maùt, hoàn toâi laõng ñi vaø boãng thaáy mình soáng laïi nhöõng ngaøy môùi lôùn. Luùc aâyù vaø chæ luùc aáy maø thoâi, toâi môùi thaáy toâi coøn lieân heä tôùi choán naøy.

                                                                                                Phan laïc Tieáp
                                                                                                Vieát thay cho baø xaõ.
                                                                                                25/2/2002