Ngaøy 24 thaùng 5 naêm 2002 taïi Maïc Tö
Khoa, toång thoáng Hoa Kyø George W. Bush vaø
toång thoáng Lieân bang Nga Vladimir Putin kyù
moät hieäp öôùc thoûa thuaän caét
giaûm soá ñaàu ñaïn nguyeân
töû cuûa moãi beân. Neáu ñöôïc
Thöôïng vieän Hoa Kyø, vaø hai vieän
quoác hoäi Lieân bang Nga pheâ chuaån, trong
10 naêm tôùi Lieân bang Nga vaø Hoa Kyø
seõ giaûm soá ñaàu ñaïn nguyeân
töû hai beân ñang daøn ra töø
5,000 (Lieân bang Nga) vaø 6,000 (Hoa Kyø) xuoáng
coøn 1,700 vaø 2,200. Hieäp öôùc naøy
khaùc vôùi caùc baûn hieäp öôùc
tröôùc vì thôøi gian thöông
thuyeát chæ trong voøng maáy thaùng,
baûn vaên cöïc ngaén voûn veïn
3 trang, vaø hai beân ñaõ nhöôïng
boä nhau nhöõng ñieåm tröôùc
ñaây hoï khoâng deã daõi nhö
vaäy. Lieân bang Nga tieáp tuïc chöông
trình giuùp Iran thieát laäp nhaø maùy
ñieän nguyeân töû, Hoa Kyø tieáp
tuïc chöông trình trang bò heä thoáng
choáng hoûa tieãn. Baûn vaên qui ñònh,
caùc hieäp öôùc giaûm vuõ khí
nguyeân töû tröôùc ñaây
nhö START I (1) vaø START II (2) vaãn coøn hieäu
löïc, vaø sau khi pheâ chuaån hai beân
coù theå ruùt ra khoûi Hieäp öôùc
baèng caùch thoâng baùo cho beân kia bieát
tröôùc 3 thaùng.
Baûn Hieäp öôùc 24 thaùng 5 ñaùnh
daáu söï chuyeån höôùng cuûa
toång thoáng Bush ñoái vôùi Lieân
bang Nga vaø ñoàng thôøi cho thaáy
toång thoáng Putin nhaát quyeát laùi
Lieân bang Nga veà phía Taây Phöông.
Baûn Hieäp öôùc do ñoù coù
tính chaát chính trò nhieàu hôn
thöïc teá giaûm vuõ khí. Veà
phía Lieân bang Nga duø coù thoûa thuaän
ñöôïc vôùi Hoa Kyø hay khoâng
cuõng seõ phaûi giaûm vì khoâng
coù tieàn ñeå duy trì. Rieâng Hoa
Kyø cuõng thaáy khoâng bò ai ñe
doïa ñeå phaûi duy trì moät soá
ñaàu ñaïn taán coâng nhieàu
nhö vaäy. Maët khaùc quan heä caù nhaân
toát giöõa George W. Bush vaø Vladimir Putin
tröïc tieáp qua baûn Hieäp öôùc
Maïc Tö Khoa coù moät taùc duïng taâm
lyù oån ñònh quan troïng. Putin, vaø
Bush ñang laõnh ñaïo hai nöôùc
lôùn vaø (vôùi moät chuùt
may maén cho Bush) coù theå vaãn coøn
caàm quyeàn trong nhieàu naêm tôùi.
Hai ngaøy sau Hieäp öôùc Maïc Tö
Khoa, Bush vaø Putin laïi gaëp nhau taïi La Maõ
(YÙ ñaïi lôïi) vôùi söï
hieän dieän cuûa 18 nhaø laõnh ñaïo
caùc nöôùc trong khoái Nato ñeå
kyù moät vaên kieän hôïp taùc
giöõa Nato vaø Lieân bang Nga trong caùc
lónh vöïc choáng khuûng boá,
choáng söï lan traøn vuõ khí nguyeân
töû, choáng chaïy ñua vuõ trang v.v.
ñeå ñaùnh daáu moät tieán
trình chaám döùt xung ñoät Ñoâng
Taây. KHoái Nato ñöôïc thaønh
laäp caùc ñaây 53 naêm khoâng ngoaøi
muïc ñích lieân minh choáng Lieân
bang Xoâ vieát.
Treân thöïc teá Hoa Kyø vaø Lieân
bang Nga chöa tin nhau. Hoa Kyø xem Lieân bang Nga laø
moät quoác gia coøn coù quaù nhieàu
vaán ñeà vaø coøn ôû raát
xa treân con ñöôøng daân chuû.
Lieân bang Nga traùi laïi nghi ngôø Hoa
Kyø chæ muoán chôø dòp ñeå
cheøn eùp mình. Vì vaäy Bush vaø
Putin ñeàu coù haäu yù khi xích
laïi gaàn nhau. Bush caàn söï hôïp
taùc cuûa Lieân bang Nga ñe choáng khuûng
boá toaøn caàu, ñeå haïn cheá
aûnh höôûng cuûa Lieân minh AÂu
chaâu (European Union – EU), vaø chuaån bò moät
chính saùch laâu daøi vôùi Trung
quoác. Putin caàn ñoái thoaïi thaønh
coâng vôùi Hoa Kyø ñeå taùi
laäp uy tín cuûa Lieân bang Nga vaø cuûa
caù nhaân oâng. Khi vaøo toøa Baïch
OÁc, Bush mang vaøo moät chöông trình
giaûm söï lieân heä cuûa Hoa Kyø
ñoái vôùi theá giôùi, ñaët
troïng taâm vaøo maäu dòch toaøn caàu,
vaø choïn thaùi ñoä vöøa cöùng
raén vöøa coi thöôøng vôùi
Trung quoác vaø Lieân bang Nga. Nhöng sau cuoäc
ñuïng ñoä ngoaïi giao vôùi Trung
Quoác thaùng 4/2001 qua vuï Trung quoác chæ
traû töï do cho moät phi haønh ñoaøn
cuûa Hoa kyø sau khi Hoa kyø nhaän loãi,
vaø vôùi hai phieáu phuû quyeát
cuûa Trung quoác vaø Lieân bang Nga taïi
Hoäi ñoàng Baûo An Lieân hieäp quoác
Bush nhaän thaáy Hoa Kyø khoâng coù theá
ñeå laøm maïnh vôùi Trung quoác
vaø Lieân bang Nga nhö oâng ta töôûng.
Bush ñieàu chænh chính saùch ñöông
ñaàu vôùi Trung quoác sang chính
saùch hôïp taùc. Vaø qua chuyeán
ñi AÂu chaâu kyø naøy toång thoáng
Bush hình nhö ñaõ laøm dòu
bôùt beà maët thieáu teá nhò
vaø coi thöôøng Lieân bang Nga sau khi chieán
thaéng deã daøng taïi Afghanistan. Bush nhaän
ra raèng Lieân bang Nga tuy khoâng coøn söùc
maïnh cuûa moät keû ñòch ñaùng
sôï nhöng Lieân bang Nga coù theá,
vaø Lieân bang Nga cuõng caûnh giaùc ñoái
vôùi Trung quoác khoâng khaùc Hoa Kyø,
trong khi AÂu chaâu tuy ñoàng vaên ñoàng
chuûng vaãn laø moät ñoái troïng
vôùi Hoa Kyø (choáng chính saùch
cuûa Hoa kyø ñoái vôùi Iraq vaø
Do Thaùi).
Lieân bang Nga coù nhöõng caùi theá
maø AÂu chaâu khoâng coù. Tröôùc
heát laø kho nguyeân töû. Neáu Lieân
bang Nga khoâng thaän troïng hoaëc coá tình
ñeå cho caùc tay khuûng boá ñaùnh
caép nhieân lieäu cheá taïo vuõ khí
nguyeân töû laø moät ñe doïa lôùn
cho Hoa Kyø. Thöù hai laø kho daàu cuûa
Lieân bang Nga. Lieân bang Nga coù moät kho daàu
döï tröõ lôùn nhaát theá
giôùi, vaø ñang gia taêng ñaø
saûn xuaát. Neáu Lieân bang Nga giöõ
ñöôïc ñaø taêng hieän nay
trong voøng 5 hay 6 naêm tôùi thì Hoa
Kyø seõ khoâng coøn leä thuoäc vaøo
kho daàu Trung ñoâng nhö hieän nay vaø
Hoa Kyø coù nhieàu töï do haønh ñoäng
hôn neáu Hoa Kyø muoán döùt ñieåm
Saddam Hussein.
Sau cuøng Lieân bang Nga coù theå giuùp
Hoa Kyø trong cuoäc chieán tranh choáng khuûng
boá. Laø moät ñaát nöôùc
meânh moâng traûi daøi töø Kaliningrad
treân bieån Baltic ñeán Vladivostok treân
bieån Nhaät Baûn coù nhieàu saéc
daân sinh soáng vaø coù nhöõng vaán
ñeà chuûng toäc vôùi thieåu
soá Hoài giaùo, Lieân bang Nga deã
daøng thoâng caûm nhöõng khoù khaên
cuûa Hoa Kyø hôn AÂu chaâu. Sau cuøng,
Lieân bang Nga coù nhieàu tieáp caän vôùi
boä ba “lieân minh ma quyõ” (Iraq, Iran, Baéc
Haøn) qua ñöôøng ngoaïi giao.
Nhöng chính saùch hoøa dòu cuûa
Hoa Kyø ñoái vôùi Lieân bang Nga
chæ thaønh coâng neáu toång thoáng
Putin thaønh coâng trong vieäc caûi toå Lieân
bang Nga ñeå hoäi nhaäp vaøo coäng ñoàng
theá giôùi treân tö theá moät
cöôøng quoác.
Öu tieân thöù nhaát cuûa Putin laø
hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá toaøn
caàu. Ñieàu naøy khoâng ñôn
giaûn vì hieän nay khaû naêng xuaát
khaåu cuûa Lieân bang Nga chöa tôùi
2% toaøn caàu (Hoa Kyø 12%, Trung quoác 4.5%),
vaø chính yeáu laø suùng oáng
vaø röôïu vodka. Lieân bang Nga coøn
nôï theá giôùi 143 tæ myõ kim.
Lieân bang Nga treân caên baûn vaãn coøn
laø moät quoác gia chöa coù luaät leä
hoaøn chænh, vaø naïn cöûa quyeàn
ñoái vôùi hoaït ñoäng ñaàu
tö vaãn coøn laø moät trôû ngaïi
lôùn, maëc duø ñaõ coù nhieàu
noã löïc xaây döïng moät xaõ
hoäi phaùp quyeàn. Muïc tieâu cuûa
Putin laø ñöa Lieân bang Nga vaøo Toå
Chöùc Maäu Dòch Theá Giôùi
(World Trade Organization – WTO). Muoán vaäy Lieân bang
Nga phaûi caûi toå heä thoáng ngaân
haøng, heä thoáng caùc haõng baûo
hieåm vaø taêng naêng xuaát noâng
nghieäp. Lieân bang Nga cuõng phaûi ngöng
chöông trình trôï caáp naêng
löôïng cho caùc haõng saûn xuaát
phaân boùn vaø theùp trong nöôùc
ñeå caùc haõng nöôùc ngoaøi
coù theå caïnh tranh. Putin coù theå vaän
ñoäng Quoác hoäi thoâng qua nhöõng
boä luaät ñeå chænh ñoán caùc
lónh vöïc treân. Nhöng thoâng qua luaät
la moät chuyeän, coâng chöùc Nga khoâng
quen tuaân haønh luaät (vì thieáu moät
heä thoáng töï phaùp ñoäc laäp)
laø moät chuyeän khaùc. Trong ñieàu
kieän naøy giaác moäng Lieân bang Nga gia
nhaäp WTO cuûa Putin neáu ñöôïc
thöïc hieän ít nhaát cuõng vaøo
giöõa hay cuoái thaäp nieân 2001-2009 naøy.
Öu tieân thöù hai laø hoäi nhaäp
chính trò. Trong 10 naêm qua,sau khi töø
boû cheá ñoä ñoäc ñaûng,
Lieân bang Nga ñaõ tieán nhöõng
böôùc vöõng chaéc treân con
ñöôøng hoäi nhaäp naøy, nhaát
laø töø khi Putin thay theá Boris Yeltsin. Cao
ñieåm laø vieäc kyù keát taïi
YÙ hoâm 28 thaùng 5 vôùi khoái
Nato. Tuy nhieân Putin coøn nhieàu vieäc caàn
laøm ñeå Lieân bang Nga trôû thaønh
moät quoác gia bieát toân troïng caùc
nguyeân taéc daân chuû vaø nhaân
quyeàn. Neáu theá giôùi leân aùn
haønh ñoäng cuûa quaân ñoäi
Do Thaùi trong cuoäc taán coâng vaøo vuøng
Taây Ngaïn soâng Jordan trong thaùng 4/2002, theá
giôùi khoâng theå khoâng leân aùn
Lieân bang Nga trong cuoäc ñaøn aùp
ngöôøi Hoài giaùo Chechnya ñoøi
töï trò. Ñeå mang Lieân
bang Nga hoäi nhaäp vaøo coäng ñoàng
quoác teá Putin coøn phaûi choáng ñôõ
khuynh höôùng choáng Hoa Kyø trong nöôùc.
Ña soá ngöôøi Nga, maëc duø
thuø gheùt cheá ñoä coäng saûn,
khoâng tin Hoa Kyø thaät loøng ñoái
vôùi Lieân bang Nga, nhaát laø giôùi
laøm chính saùch ngoaïi giao vaø naém
quoác phoøng. Khoù moät baäc nöõa
cho Putin vì nhöõng ngöôøi daân
chuû Nga cuõng
chöa tin oâng. OÂng maïnh meõ chæ trích
tham nhuõng vaø söï laïm quyeàn
nhöng oâng
vaãn phaûi döïa vaøo quan heä cuûa
oâng vôùi giôùi an ninh (voán laïm
quyeàn vaø tham nhuõng) ñeå thöïc
hieän caùc chính saùch cuûa mình.
Vaø Putin maïnh tay ñoái vôùi giôùi
truyeàn thoâng voán thích ñoäc laäp.
Trieån voïng hoäi nhaäp kinh teá vaø
chính trò cuûa Lieân bang Nga vaøo coäng
ñoàng theá giôùi tuøy thuoäc
vaøo khaû naêng giaûi quyeát cuûa
Putin ñoái vôùi caùc caên beänh
hieän nay nhö ñaø giaûm daân
soá (moãi naêm giaûm 3/4 trieäu daân),
beänh AIDs lan traøn, vaø vaán ñeà
chuûng toäc (Chechnya laø moät) ñeå
mang laïi cho Lieân bang Nga moät boä maët töôm
taát. Neáu Putin khoâng thaønh coâng,
Lieân bang Nga rôi vaøo roái loaïn khoâng
ai coù theå tieân ñoaùn Hoa Kyø
seõ haønh xöû nhö theá naøo,
nhaát laø tröôùc vieãn aûnh
chöa bieát cuoäc chieán tranh choáng khuûng
boá cuûa Hoa Kyø reõ vaøo khaùc
quanh naøo.
Boái caûnh naøy cho thaáy thöôïng
ñænh Maïc Tö Khoa vôùi baûn Hieäp
öôùc giaûm vuõ khí nguyeân
töû toång thoáng Bush vaø toång thoáng
Putin kyù thaùng 5 vöøa qua chæ laø
moät söï tieän lôïi chính trò
cho caû hai nhaân vaät.
Söï pheâ chuaån baûn Hieäp öôùc
Maïc Tö Khoa 24 thaùng 5 naêm 2002 khoâng
coøn laø moät ñieàu quan troïng.
Tuy nhieân trieån voïng ñöôïc caû
hai quoác hoäi pheâ chuaån raát xa vôøi
nhaát laø neáu trong cuoäc baàu cöû
thaùng 11/2002 saép tôùi ñaûng
Coäng Hoøa khoâng chieám ña soá
taïi Thöôïng Vieän.
Hoa Kyø vaø Lieân bang Nga muoán ñoàng
saøng nhöng coøn dò moäng.
Traàn Bình Nam (May 30, 2002)
[email protected]
http://www.vnet.org/tbn
(1) START
I (Strategic Arm Reduction Treaty I) kyù naêm 1991 giöõa
Gorbachev vaø
George Bush, pheâ
chuaån naêm 1994 giaûm soá ñaàu
ñaïn nguyeân töû hai beân xuoáng
Lieân
bang Nga coøn
5,000 vaø Hoa Kyø 6,000.
(2) START II (Strategic
Arm Reduction Treaty II) kyù naêm 1993 giöõa Boris
Yeltsin vaø
Bill Clinton, quoác
hoäi Lieân bang Nga chöa pheâ chuaån, giaûm
soá ñaàu ñaïn nguyeân töû
hai beân xuoáng 3,000 (Lieân bang Nga) vaø 3,500
(Hoa Kyø)
Taøi lieäu
tham khaûo:
1. Weekly Washington
Post May 20-26, 2002. “A Pact that Packs a Lot” by Peter
Slevin & Walter Pincus.
2. Los Angeles Times
May 25, 2002. “Bush and Putin Sign Nuclear Arms Treaty” by
James Gerstenzang
3. Los Angeles Time May
29, 2002. “NATO, Russia Remake History With Accord.” by
David Holley & James
Gerstenzang
4. The Economist, May
18 – 24, 2002. “To Russia for love”, and “Vladimir Putin’s long ,hard haul”
5. The Economist, May
25 – 31, 2002. “Reaching out to Vladimir” by Lexington