Giáo SÜ Ti‰n Sï Lê M¶ng Nguyên - ViŒn Sï ViŒn Hàn Lâm Khoa H†c Häi Ngoåi Pháp - ÇÒng th©i cÛng là m¶t nhåc sï trÙ danh. Bän "Træng M© Bên SuÓi" cûa ông - Çã lØng danh tØ nh»ng næm cûa thÆp niên 60. Ông hiŒn vÅn ti‰p tøc làm thÖ và vi‰t nhåc, ngoài các công trình chuyên môn.
 

        Mœ Châu-Tr†ng Thûy là m¶t câu chuyŒn thê thäm dã xäy ra cách dây hon hai nghìn næm v§i Çû mÙc : tình yêu v® chÒng có månh hon tình yêu ÇÃt nܧc không? NguÒn gÓc dân t¶c VN phäi chæng Çã b¡t ÇÀu tØ ngày Thøc Phán (là thân phø cûa Mœ Châu) lên ngôi næm 257 trܧc Tây LÎch, lÃy hiŒu là An Duong Vuong, Çóng Çô ª Phong Khê, sau khi thÓng nhÃt hai nܧc nhà Thøc và Væn Lang Ç°i quÓc hiŒu m§i là Âu Låc.

        HÒi bÃy gi© ª Tàu, vua TÀn Thûy Hoàng m¶t khi bình ÇÎnh thiên hå, sai tܧng ñÒ ThÜ (chÙc là HiŒu Úy) Çem quân thôn tính ÇÃt Bách ViŒt (gÒm tÌnh HÒ Nam, Quäng ñông và Quäng Tây hiŒn nay), næm 214 trܧc Tây LÎch. Y‰u th‰, Thøc VÜÖng xin thÀn phøc nhà TÀn. Bách ViŒt và Âu Låc do Çó ÇÜ®c chia làm ba quÆn: Nam Häi (Quäng ñông), Qu‰ Lâm (Quäng Tây) và TÜÖng QuÆn (B¡c ViŒt), Ç¥t du§i s¿ cai trÎ cûa Tàu. Nhà TÀn träi qua m¶t th©i tráng lŒ b¡t ÇÀu suy vì gi¥c giã trong nܧc. ThØa dÎp, tܧng Nhâm Ngao th£ng binh quÆn Nam Häi, trù tính dánh Âu Låc v§i møc Çích thành lÆp m¶t nܧc t¿ chû ª miŠn Nam. NhÜng ông qua Ç©i tru§c khi th¿c hiŒn mÜu k‰ này, quyŠn bính Ç‹ låi cho TriŒu ñà ÇÜ®c phong chÙc quan úy quÆn Nam Häi. Næm 208 trܧc TL, TriŒu ñà xâm chi‰m nܧc Âu Låc, sáng tåo nܧc Nam ViŒt sau khi sáp nhÆp Âu La.c vào quÆn Nam Häi.

        Tøc truyŠn r¢ng næm 255 trܧc TL, lúc An Duong Vuong xây Loa Thành ÇÜ®c ThÀn Kim Quy hiŒn lên cho m¶t cái móng chân làm lÅy nõ. N‰u gi¥c ljn, vua chÌ dùng cái nõ Ãy Çû xua Çu°i ngay tÃt cä vån quân thù. Trܧc sÙc siêu phàm cûa cái nõ, TriŒu ñà không làm sao Çánh ÇÜ®c Âu Låc, Çành phäi dùng muu k‰ giäi hòa Quan úy låi xin Thøc Vuong cho công chúa Mœ Châu k‰t hôn v§i con trai mình là Tr†ng Thûy, v§i š ÇÎnh dò dÅm cho bi‰t lš do nh»ng chi‰n th¡ng không ngØng cûa An Duong Vuong. Tr†ng Thûy yêu Mœ Châu nhung không quên sÙ mŒnh cûa mình là phäi tìm thÃy s¿ thÆt. Mœ Châu không Ç¡n Ço, không nghi ng©, k‹ låi cho chàng bi‰t chuyŒn ThÀn Nõ. NgÜ©i chÒng v¶i giÃu gi‰m thay móng chân Rùa Vàng b¢ng m¶t cái giä, rÒi lÃy c§ xa nhà Çã lâu, xin An Duong Vuong cho phép trª vŠ Nam Häi thæm gia Çình. Lúc chia tay, chàng xúc Ƕng trܧc Çôi m¡t buÒn cûa Mœ Châu vì tình yêu và tin cÆy chÒng Çã phän b¶i cha và t° quÓc mà không bi‰t. Công chúa có linh tính m¶t tai nån, hÙa hËn v§i chàng ngày sau có gì tr¡c trª, n‰u phäi trÓn chåy bÕ Loa Thành, nàng së r¡c lông ng‡ng tØ cái áo gÃm cûa nàng Ç‹ ÇÜ®c chàng theo dÃu v‰t.
        TriŒu ñà khªi binh qua Çánh Âu Låc. Cái nõ không còn hiŒu nghiŒm, An Duong Vuong bÎ thua phäi bÕ kinh thành, Çem Mœ Châu ngÒi sau trên mình ng¿a, phi qua r¥ng núi hùng vï phía Nam, ljn núi M¶ Då gÀn b© bi‹n mà kœ mã quân thù vÅn theo Çu°i không ngØng. Vua nhà Thøc khÄn cÀu ThÀn Kim Quy hiŒn lên cho bi‰t là gi¥c ngÒi sau lÜng. TÙc giÆn, An Duong Vuong chém Mœ Châu m¶t nhát gÜÖm rÒi nhäy xuÓng bi‹n t¿ vÆn. Theo dÃu lông ng‡ng cûa v® r¡c trên ÇÜ©ng, Tr†ng Thûy vØa ljn ch° Mœ Châu ch‰t thì dã quá mu¶n. ñau ǧn và hÓi hÆn Çã phän b¶i lòng tin cÆy và tình yêu cûa nàng Công Chúa bÎ ch‰t oan, chàng dem thi hài Mœ Châu vŠ an táng ª Loa Thành rÒi t¿ gieo mình nhäy xuÓng cái gi‰ng mà Mœ Châu thÜ©ng hay lÃy nܧc t¡m r»a. Tøc truyŠn r¢ng nh»ng con trai æn máu cûa Mœ Châu ª b© bi‹n ÇŠu trª thành ng†c trân châu sáng chói n‰u ÇÜ®c r»a v§i nܧc gi‰ng là nÖi Tr†ng Thûy Çã t¿ vÆn.

        Âu Låc mÃt, nܧc Nam ViŒt ÇÜ®c thành lÆp. Nhà TriŒu làm vua ljn næm Ç©i (tØ næm 208 ljn næm 111 trܧc TL) thì bÎ Vu ñô nhà Hán sát håi. TØ ÇÃy, Nam ViŒt Ç°i thành Giao ChÌ (chia ra 9 quÆn) Ç¥t dܧi s¿ Çô h¶ cûa Tàu. Th©i Çåi B¡c Thu¶c b¡t ÇÀu, kéo dài hon nghìn næm (tØ næm 111 trܧc TL ljn næm 931 sau TL) v§i nh»ng giai Çoån khªi nghiã cûa các vÎ anh hùng nhÜ Hai Bà TrÜng, Lš Bôn, TriŒu Quang Phøc, Mai Thúc Loan... cho ljn lúc Ngô QuyŠn chi‰n th¡ng trên sông Båch ñ¡ng, Çu°i quân Tàu Nam Hán, lÃy låi t¿ do Ƕc lÆp cho nܧc nhà.

        Mœ Châu-Tr†ng Thûy cÛng là tên m¶t bän nhåc tôi vi‰t vào khoäng 1947, nghiã là hai næm trܧc bài Træng M© Bên SuÓi, lúc vØa ra khÕi tu°i Ãu thÖ thÜ©ng say mê džc Çi džc låi lÎch sº nܧc nhà mà trong dó ViŒt Nam Sº LÜ®c v§i lÓi hành væn lÜu loát Çã làm tôi nhiŠu lÀn thích thú. HÒi Ãy, muÓn sáng tác m¶t màn nhåc thu¶c c° tích hùng ViŒt, tôi Ç¡n Ço gi»a Phù ñ°ng Thiên Vuong, Son Tinh-Thûy Tinh và Mœ Châu-Tr†ng Thûy, cä ba chuyŒn toàn ÇÜ®c h†c giä TrÀn Tr†ng Kim ghi chép låi rõ ràng... Song vì lš do quá hoang ÇÜ©ng cûa hai câu chuyŒn ÇÀu dܧi th©i HÒng Bàng, tôi chÌ gi» låi mÓi tình bÃt diŒt gi»a Tr†ng Thûy và Mœ Châu du§i Ç©i Nhà Thøc Ç‹ làm hÙng cäm cho bài hát. Hon n»a, th©i Ãy có th‹ xem nhÜ là nguÒn gÓc nܧc ta và cÛng là khªi thûy m¶t cu¶c diÍn ti‰n cûa dân t¶c ViŒt Nam. Bài này tôi vi‰t xong rÒi Ç‹ låi cho gia dình, bån h»u (tùy š xº døng)... trܧc khi Çi du h†c tåi Pháp ngày 5 tháng 10 næm 1950. Hai næm sau, vào cuÓi hè 1952, tôi nhÆn ÇÜ®c 20 bän Ç¥c biŒt gºi dành riêng cho tác giä, do nhà xuÃt bän Á CHÂU (ñÎa chÌ Nam ViŒt : 16, ÇÜ©ng Barbé, Saigon) Ãn hành (GiÃy phép sÓ 373/T.X.B. ngày 16 tháng 6 1952 cûa Nha Thông Tin Nam ViŒt). Trang bìa 1 có änh l§n cûa n» ca si Huong Thûy Çã tØng trình bày nhiŠu lÀn bài MC-TC trên ñài Phát Thanh Hu‰ và ª trang bìa 4 (sau) có bän liŒt kê vài nhåc phÄm cûa tôi dã ÇÜ®c Á Châu xuÃt bän nhÜ : Træng M© Bên SuÓi, Hoàng Hoa Thôn, Nh§ Hu‰ Trong Mœ Châu-Tr†ng Thûy (vi‰t theo cung ré mineur, nhÆp Tu 4/4 hay C, hành nhåc Lento espressivo), Çoån ÇÀu diÍn tä oan hÒn Mœ Châu hiŒn lên rÃt m© äo sau khi bÎ cha già chém :

ChiŠu dÀn buông trong khói suong chiŠu vÜÖng
Ngày tàn mÖ nh¡c chi thêm buÒn lòng ta
Nhìn xem trang lên vån ánh sÜÖng ngà
Chàng nÖi Çâu, bóng chàng Çâu ? em mong ch© !
HÆn m¶t Ç©i thôi tØ nay giÃc mÖ xÜa còn tìm dâu, bóng em phai m©

 Paroles en français (Princesse MY CHAU) :
Mon amour, c'est toi mon bonheur
Mon chagrin toujours et ma douleur
Ce soir, dans la clarté lunaire :
Où es-tu ? Où es-tu ? Dans la nuit !
Je chéris ton passé malgré ta trahison sans un adieu
 

Trong Çoån hai : m¥c xiêm giáp cªi trên mình ng¿a, Tr†ng Thûy theo dÃu lông ng‡ng cûa v® r¡c. ñ‰n núi M¶ Då thì ÇÜ®c tin nàng ch‰t, chàng buÒn rÀu, xuÓng ng¿a, than khóc tìm låi ngÜ©i xÜa :

ChiŠu nay di theo v‰t nàng Çâu Çây
DØng cÜÖng ta trông chim chiŠu xa bay
Bóng nàng Çâu ? Bóng nàng Çâu ? Ta mong em bao ngày, nào em Çâu ?
Hàng thùy dÜÖng vÜÖng sÀu Çau ôm h©n, Çôi ta biŒt ly sÀu
Mœ Châu oi ! Bóng nàng Çâu ? Bóng nàng Çâu ? Ta mÖ rÒi!
TØ nay du§i suÓi vàng, tình duyên thôi lìa tan !
Tình ngàn næm thôi tØ nay v‰t dÃu xÜa còn tìm Çâu, bóng ai phai m©.

 Paroles en français (Prince-cavalier TRONG THUY ) :
Ce soir, à ta recherche en vain
Pour un amour sans lendemain
Dans la brume, ton image me poursuit, chérie où es-tu ?
Saule pleureur lui aussi en larmes, est en deuil ici
Ô My Chau, où es-tu ? Où es-tu ? j'ai rêvé !
Et dans l'au-delà, puis au Nirvana
Je te rejoindrai pour toute une éternité, mon grand amour !

   N» ca si Quÿnh Tu (v§i gi†ng soprano léger dã trình bày nhiŠu lÀn ª Pháp màn nhåc cänh Mœ Châu-Tr†ng Thûy cûa Lê M¶ng Nguyên và cho vào cassette du§i chû ÇŠ Jardin ancien, Fleurs modernes trong næm 1993. Næm 1995, nàng cho ra m¶t CD rÃt hoàn häo : QU²NH TU, Vietnam : Passions et Rêves, Anh và em, v§i núi v§i sông (une production France-Asie No RN 9411004) vào dêm 07/01/1995 tåi Auditorium cûa TrÜ©ng QuÓc Gia Âm Nhåc (École Nationale de Musique) ª Fresnes (ngoåi ô Paris) và nh© tôi long tr†ng gi§i thiŒu cuÓn CD này trܧc m¥t cº t†a Pháp ViŒt và quÓc t‰. Riêng vŠ bài MC-TT (m¶t trong 14 bài cûa CD), tôi Çã nói tóm t¡t nhu sau:

Notre Amour serait-il plus fort que notre amour pour la Patrie? Voilà la
trame de l'histoire (qui est aussi celle de notre peuple) et à travers les
méandres de laquelle s?était déroulé le drame (il y a plus de deux mille
deux cents ans) : La Princesse Mœ Châu (Douceur de Perle) a trahi
sans le savoir le Roi An Duong Vuong en révélant à son mari Tr†ng
Thûy qui venait d'une famille ennemie, le secret de l'Arbalète
Surnaturelle grâce à laquelle son royal Père a jusque-là réussi à
repousser des armées étrangères qui tentèrent d'envahir le Royaume
de Âu Låc. Dans la fuite à chreview avec son Père vaincu cette fois-ci
par les troupes de TriŒu ñà et qui l'a prise en croupe, la Princesse
trahit sans le savoir - encore une seconde fois, toujours par amour - en
répandant du duvet d'oie de son manteau de brocart sur le chemin afin
que son mari Tr†ng Thûy (fils du général vainqueur) puisse les suivre
à la trac? Elle paya cette double trahison au prix de sa vie? Mais
Tr†ng Thûy, inconsolable, accablé de douleur et rongé par le remords
d'avoir trahi la confiance de la femme qu'il chérissait, se suicida en se
jetant dans la pièce d'eau où Mœ Châu aimait se baigner...

       Tôi cÛng Çã xin cº t†a Çêm Ãy chú š và thông cäm v§i cách diÍn tä Çau kh° và thi‰t tha cûa nam n» ca sï cùng s¿ hòa Çàn Çiêu luyŒn cûa m¶t ban nhåc tài tình :

C'est donc l'amour, la trahison, l'innocence et la mort dans Mœ
Châu-Tr†ng Thûy de Lê M?ng Nguyên, qui ressuscite, en Prologue et
en Épilogue - à la faveur d'un remarquable travail d'arrangement et
de percussion de l'Orchestre et de l'inspiration d'un flûtiste talentueux -
les bruits de galop des chevaux tantôt s'éloignant tantôt se rapprochant
et ce jusqu'à l'apparition du fantôme de l'innocente Princesse Mœ
Châu à travers le brouillard crépusculaire et sous une lune blafarde,
errant à la recherche de son bien-aimé, de son amour évanou? Ayant
appris la mort de sa femme, Tr†ng Thûy s'arrête en chemin, essaye de
se plonger dans le passé où il la recherche vainement car elle n'est plus
que l'ombre de lui-même. Il fait le serment de la rejoindre au Nirvana.

        Tôi không có š cho chuyŒn tình gi»a Marie Nodier và Félix Arvers (n¢m trong nºa phÀn nhÃt th‰ k› 19) có th‹ so sánh hoàn toàn v§i mÓi tình cûa Mœ Châu-Tr†ng Thûy (cách Çây hon 2200 næm), ngoài viŒc phÄm chÃt vïnh c»u cûa m¶t mÓi tình bi Çát, âm thÀm và Çã vÜ®t th©i gian ljn chúng ta hôm nay. Bài Sonnet cûa Arvers nói lên m¶t cách Çau kh° và xót xa mÓi tình tuyŒt v†ng mà nhà thÖ Çã tØng ôm Ãp, chôn cÃt trong lòng cho ljn ngày tÆn th‰. NgÜ©i ÇËp mà thi si dã yêu thÀm tr¶m nh§ là Marie Nodier mà chàng ÇÜ®c g¥p nhiŠu lÀn trong nh»ng bu°i h†p bình thÖ væn (Séances de critique littéraire) do thân phø nàng là nhà væn Hàn Lâm ViŒn Pháp Charles Nodier (1780-1844) tØ chÙc tåi ThÜ viŒn Arsenal (hÒi Ãy ông làm giám quän thÜ viŒn (conservateur de bibliothèque)
và Çã quy tø nhiŠu thi væn nghŒ sï lØng danh nhÜ Victor Hugo, Alfred de Vigny, Alfred de Musset, Lamartine và Félix Arvers, vân vân. Félix Arvers là m¶t thi si Çã n°i ti‰ng ngay th©i còn h†c sinh bÆc trung h†c, ÇÜ®c Giäi Thܪng Danh D¿ Latin, Giãi NhÃt Pháp Væn trong nh»ng cu¶c thi cånh tranh hÒi bÃy gi©. Ông tÓt nghiŒp trÜ©ng ñåi H†c LuÆt Khoa và Çã tØng làm luÆt sÜ m¶t th©i gian ng¡n rÒi xin thôi Ç‹ có thì gi© sáng tác cho thi ca væn nghŒ. Có lë tài næng cûa Félix Arvers Çã ÇÜ®c Charles Nodier chú š nên gºi m©i nhà thÖ Çang lên vào làm thÜ kš cho ông và gia sÜ (précepteur) cho ái n» Mari? Bài Sonnet d'Arvers diÍn tä mÓi tình tuyŒt v†ng cûa Félix Arvers ÇÓi v§i Marie Nodier phäi Çi lÃy chÒng næm 1833 và trª thành bà Marie Mennessier-Nodier. Sau Khái HÜng và Ç‹ tÕ lòng xúc Ƕng, bi‰t Ön và ngÜ«ng m¶ m¶t thi hào Çã tØng Çau kh° (m¶t cách im l¥ng) vì m¶t mÓi tình tuyŒt v†ng nay trª thành mÓi Tình Muôn Thuª Ç‹ låi cho Ç©i, tôi xin dÎch låi m¶t lÀn n»a, nhÜng theo th‹ thÃt ngôn, bài thÖ tuyŒt tác cûa Félix
Arvers, trích thi tÆp Mes Heures Perdues (Nh»ng Giây Phút ñã Qua) và cung là Çô trܪng, nhân dÎp Næm Tân Tœ và Mùa Ái Tình (Saint Valentin : 14/02/2001), nh»ng kÈ Çã yêu nhau m¶t cách âm thÀm, vïnh viÍn, trong linh hÒn và lš tܪng :